Ulug’bek Hamdam romanchilik mahorati

“Iblis qasoskor bo„ldi.  

U  Odamning  ortidan  qolmasdan  izma-iz  ergashib  yurdi.  Payt  poylab  uni 

bog‟ning  o„rtasiga  boshlashga  va  g‟oyibona  tarzda  man  etilgan  daraxtlarga 

yaqinlashtirishga  urinardi.  Biroq  uzoq  vaqt  shaytonning  urinishlari  zoe  ketdi. 

Shundan so„ng u Odamning xotinini avramoqa tushdi:  

-Yur, men senga bog‟ning o„rtasidagi eng shirin olmadan uzib beraman.  

-U yerdagi daraxtlardan meva yeyish ta‟qiqlanganku?-e‟tiroz bildirdi xotin. 

-Hammasi bekor gap,-davom etdi shayton. 

-Odamning  aytishicha,  ulardan  yeganimiz  kuniyoq  o„lib  qolar  ekanmiz,-

ishonqiramay shaytonga boqdi xotin. 

-Odamga  buni  Xudo  aytgan.  Chunki  o„sha  olmadan  yegan  kishining  ko„zi 

ochilib,  xuddi  Unga  o„xshab  yaxshi  va  yomonni  ajratadigan  bo„lib  qoladi.  Xudo 

buni o„zidan o„zgaga ravo ko„rmayapti, qizg‟anayaptida… 

Xotin  taraddudlandi.  Shayton  buni  sezdi  va  jur‟atga  undab  “yur,  yur” 

degancha qo„lidan yetaklab bog‟ning o„rtasiga olib ketdi…”  

Bu  rivoyatni  Akbarning  o„z  holatini  taftish  qilgan  ruhiyati  bilan  qiyoslash 

mumkin:  “Ey  Xudoyim,  bu  qanday  kuchki,  faqat  va  faqat  oldinga  intiladi, 

aytganini  qildirmaguncha  qo„ymaydi,  qiynaydi,  qiymalaydi.  U  shunchalar 

qudratlimidir,  aqlga  maydon  bermaydi,  aqlni  mensimaydi,  tan  olmaydi…”Endi 

nima  bo„ladi?-  bu  savol  keyingi  vaqtlarda  miyasinigina  emas,  butun  vujudini, 

hayotini  parmalab  tashlagandi.  Kuchdan  qolayotganini,  bu  ketishda  bora-bora 

                                                 

39

 Rahimov Z. “Ko‟hna dunyo” romani poetikasi. “Farg‟ona”. 2005. 59-bet. 

---

 

41 

adoyi  tamom  bo„lishini  ich-ichidan  sezib  turardi.  Yana  shuni  his  qilib  borardiki, 

endi  uning  chinakamiga  baxtli  bo„lishi  Dianaga,  u  bilan  bog‟liq  munosabatga 

bog‟liqdek  tuyulardi.  Ilgari  aqliga  hech  kelmagan  fikr!  Nahotki  shunday  bo„lsa: 

insonning saodati boshqa birovga, uning senga bo„lgan tuyg‟ulariga qarab qolgan 

esa?...”  Bu parchada  go„yo Momo Havo Akbar, Shayton Akbarning ko„ngli, man 

etilgan olma esa ishq, ya‟ni uning Dianaga bo„lgan sevgisi. Akbarning oilasi bor, 

lekin u o„zicha tahlil qiladiki, Dianani uchratmaguncha haqiqiy ishqni bilmagan va 

u doim ustozi tabibdan hayotning, insoniylikning asl ma‟nisi nima ekanligini doim 

so„rab  kelgan  va  javobsiz  savol  uni  qiynab  kelgan.  Hayotning  ma‟nisi  uningcha 

shu  ishq  qiyofasida  kirib  kelgan.  U  man  etilgan  olmadek  “yangi  muhabbat”ning 

jilvalariga  qiziqdi.  Uning  oqibati  haqida  o„ylamadi.  Inson  doim  g‟ayritabiiy 

narsalarga, ayniqsa, man etilgan narsaga qiziqadi. Uni sinab ko„rishga intiladi. 

”Isyon va itoat” romanida yozuvchi qahramonlarning ichki dunyosi va ruhiy 

holatini  ko„rsatib  berishga  urinadi.  Ichki  dunyoning  tasvirida  esa  o„ziga  xos 

usullarni  qo„llaydi.  Asardagi  voqealar  xronologik  izchillikda  kechmaydi.  Voqelik 

tasviri  mifologik  qarashlar  bilan  parallel  olib  boriladi.  Asar  xuddi  ikki  parallel 

syujet  liniyasi  asosiga  qurilgandek.  Odam  Ato  va  Momo  Havoning  qismati, 

ularning avlodi bo„lgan bugungi kun insonining hayot yo„li. 

Tabib  asarda  o„ta  bosiq,  har  bitta  gapini  ming  mulohaza  bilan  gapiradigan 

inson sifatida gavdalanadi. Kim bilan suhbatga kirishmasin yozuvchi uning nutqida 

qisqalikka  va  o„sha  qisqalikda  juda  ko„p  informatsiyani  berishni  ko„zda  tutgan. 

Aytmoqchi  bo„lgan  firklar  ko„pincha  yuz  ifodasida,  harakatlarida  namoyon 

bo„ladi. Tabib tuhmat va mug‟ombirlik yo„li bilan qamalib, besh yilda uyiga qaytib 

keladi,  lekin  xotini  unga  nisbatan  xiyonat  qilib,  uning  yuzini  yerga  qaratadi. 

Xotinidan  jahli  chiqqan  bo`lsa-da,  hech  qanday  janjal  ko„tarmay  chiqib  ketadi. 

Ular  o„rtasidagi  suhbatda  ham  tabibning  tabiatidagi  bosiqlik  uning  qalbida 

junbushga  kelgan  to„fonlarni,  nafratni  yengib,  ularning  yuzaga  chiqishiga  yo„l 

qo„ymaydi:  “U  go„yo  bu  yerda,  o„z  uyida  ortiqcha  edi.  Mana  shuni  his  qilganda