Ulug’bek Hamdam romanchilik mahorati

“Axir  kechagina  –  rahbar  lavozimida  ishlab  turgan  chog„ida  Said  qanaqa 

edi,  bugun-ishdan  ketib,  uyda  o„z  qismati  bilan  o„zi  yolg„iz  qolganda  qanday? 

Kecha uning yuzlaridan, gap-so„ziyu butun harakatlaridan kuch yog„ilardi. O„zini 

juda azim va arzigulik maqsadga bag„ishlagani hamda o„sha yo„lda dadil qadam 

                                                 

22

  Solijonov Y. Haqiqatning sinchkov ko„zlari. Toshkent.:2009-yil. 138-bet. 

23

  Qo„chqorova M. “Muvozanat” romanida shartli ramzlar// O„zbek tili va adabiyoti, 2014-yil, 4-son. 35-bet 

---

 

29 

bosayotgani sezilib turardi. Erishgan muvaffaqiyatlari shu qadar zo„r ediki, esiga 

bir  paytlardagi  qadrdon  do„sti  Yusuf  ham  kelmasdi.  Bugunchi?  Bugun  u 

hammasidan  mosuvo  etildi  va  ilgarigi  g„ayratidan,  ko„zida  chaqnab  turgan 

olovdan asar ham qolmadi: cho„kdi-ketdi. Demakki, u o„zini tutib turgan maqsadu 

manfaatidan, ko„pchilik bilan bir deb his qilish yuksakligidan judo bo„lib, ijtimoiy-

ma‟naviy jihatdan yakkalanib qoldi”

24

. 

Yusufning ikkinchi do„sti Mirazimning holati shunday tasvirlanadi:  

“Mirazim-chi? Bolalikning barcha havaslari ro„yobga chiqib, yuragi huvillab 

qolgan Mirazim! Orzularining birontasiga ham yetolmagan Amir bu yoqda aqldan 

judo  bo„lsa,  u  yonda  barcha  niyatlari  amalga  oshgan  Mirazim  o„zini  boshi-keti 

yo„q  sahroga  chiqib  qolgandek  his  etmadimi?  Etdi.  Xo„sh,  nega?  Axir  Mirazim 

hamma  orzusiga  erishdi-ku!  Chunki  har  ikki  holda  ham  inson  yakkalanib 

qolmadimi?...”

25

 

Xuddi  shunday  savollarga  javob  berish  maqsadida  muallif  Yusuf  tilidan 

davrni ochib berishga mavaffaq bo„ladi: 

 “Yusuf nazarida, ana shunday yolg„izlikka giriftor bo„lganlar oz emasdi. Ha-

ha,  xuddi  shunday,  sobiq  Ittifoq  davrida  davlat  otalik  vazifasini  o„tagan  va 

birovning himoyasiga kirib taskin topishga ruhan moyil olomonga shu bas edi. U 

o„z  kiftida qudratli davlatning “mehribon” qo„lini his qilib, shundan kifoyalanib, 

rohatlanib  yashardi.  Endi-chi?  Endi  tubdan  o„zgargan  siyosiy-ijtimoiy  hayot 

boshqa  talablar  bilan  chiqmoqda.  Endi  bunaqa  homiy-anqoning  urug„i.    Davlat 

o„z  fuqarolariga  erkinlik  berdi.  Fuqaro  esa  birdaniga  buni  ko„tarolmay,  o„zini 

yetim  qilingan  jo„jaday  sezdi  va  ba‟zi  hollarda  davlatga  xo„mrayib  qaradi. 

Ayrimlar  yo„lini  topmoqchi  bo„lib  kim  puldan  homiy  izlasa,  kimi  dindan, 

mansabdan,  g„amdan,  alamzadaligu  nafratdan  o„ziga  panoh  qidirdi.  Xullas, 

hamma ilojini topib o„z mushkulini hal qilmoqchi bo„ldi... 

Nihoyat,  endigi  o„zgarishlar,  yuqoriyu  quyidagi  kayfiyat...  bo„lajak  ezgu 

yurishning dastlabki shonli odimlaridek tuyulardi Yusufga”

26

. 

                                                 

24

 Hamdam U.Muvozanat // Vatan haqida qo„shiq. –Toshkent., Akademnashr, 2014-yil.262-263 betlar. 

25

 Hamdam U. Muvozanat // Vatan haqida qo„shiq. –Toshkent., Akademnashr, 2014-yil. 263-bet 

26

 Hamdam U. Muvozanat // Vatan haqida qo„shiq. –Toshkent., Akademnashr, 2014-yil. 263-264 betlar 

---

 

30 

 Shunday  qilib,  yuqoridagi  misollardan  ko„rinadiki,  yozuvchi  davr  va 

qahramon  masalasiga  ham  yangicha  o„ziga  xos  yondashadi.  Aytish  mumkinki, 

davr  konsepsiyasini  anglaydi.  Bu  borada  professor  D.Quronov  shunday  deydi: 

“Muvozanat”  yaqin o„tmishimiz – odatlanilgan turmush tarzidagi turli o„zgarishlar 

ruhiyatimizda  keskin  burilishlarni  keltirib  chiqargan  davrdagi  muvozanatsizlik 

holatini qalamga oldi”

27

 

Yozuvchi  insonni  Yaratgan  qarshisida  muvaqqat  va  ojiz  deb  biladi,  inson 

haddini  bilmog‟i  kerak  deb  hisoblaydi.  Asarning  yetakchi  qahramonlari  inson 

hayotining  mazmuni  haqida,  o„zlariga  belgilangan  had  doirasida  Yaratgan 

qarshisida ojiz qolgani holda insonlik burchini uddalash haqida o„ylaydilar. 

Yozuvchi  romanda  hikoyachi  vazifasini  bajarganda,  personajlarning  ichki 

kechinmalarini  o„z  ko„nglidan  o„tkazib,  mohirlik  bilan  tasvirlanganki,  o„qigan 

kitobxon  bu  parchalardagi  personajlarni  ularning  his-tuyg‟u  va  kechinmalarini 

go„yo o„ziniki deb o„ylaydi. Asarga afsonaning kiritilishi voqealar bilan bir-biriga 

jo„r  bo„lib,  bir-birini  sharhlab  borganday  taassurot  qoldiradi  va  romanning  asosiy 

g‟oyasini  ochishga  yordamlashgan.  Yozuvchi  mahorati  tufayli  kitobxon  ko„z 

o„ngida barcha hodisalar rosmana sodir bo„ladi. 

“Muvozanat” romanidagi har bir obrazning o„z o„rni, o„z taqdiri, o„z “men”i 

bor. Muhimi, unda “o„yindan tashqari” holatda turgan personajni uchratmaysiz”

28

- 

deya ta‟kidlaydi M.Qo„chqorova.  

Yusuf    asarning  boshidan  to  oxiriga  qadar  bir  narsa  uchun  -  oliy  qadriyat 

uchun  kurashdi.  “U  hayotda,  atrofida  nimalar  yuz  bergan  va  berishi  mumkin 

bo„lgan  bo„lmasin,  baribir,  insonni  tutib  turgan  oliy  qadriyat  –  Muvozanatdan, 

unga erishish mashaqqatidan yuz o„girmadi. Ammo bu shunchaki muvozanat emas 

edi.  Ushbu  muvozanatning  bir  ildizi  insonning  o„zidan  boshlanib,  ikkinchisi 

muhaqqaq ravishda u yashayotgan jamiyatning bag‟ridan suv ichadi. Bas, shunday 

ekan,  istiqlol  va  yurt  obodligi  masalasi  Yusuf  nazarda  tutgan  va  o„zi  romanning 

                                                 

27

 Quronov D. Mutolaa va idrok mashqlari// Adabiy jarayonda “Mom sindromi” –Toshkent., Akademnashr,  

2013. 223-bet. 

28

  Qo‟chqorova M. ”Muvozanat”romanida shartli ramzlar// O‟zbek tili va adabiyoti, 2014,  36-bet 

---

 

31 

boshidan  oxirigacha  intilgan  ulug‟  Muvozanatning  ajralmas  halqalaridir”

  29

,-deya 

ta‟kidlaydi Marhabo Qo„chqorova. 

Asarda  ruh  va  jismning    o„zaro  muvozanatlashuvi  qahramonlar  xarakteri 

orqali yuzaga chiqadi. Voqealar mobaynida ular  o„zlarining ko„ngil muvozanatini 

jism  muvozanatiga  qanchalik  mos  tushish,  ularni  kelishtirgunlarigacha  qancha 

qiynalganliklariga    shohid  bo„ladilar.  Qachonki  me‟yor  o„z  darajasida  bo„lsagina 

muvozanat saqlanib qolishi mumkin. Buni asarning deyarli barcha qahramonlarida 

kuzatish mumkin. Yusuf oliygohda bir maqsad bilan o„qidi, undan so„ng oliygohda 

ishladi.  U  faqat  halol  yo„ldan  bordi.  Oilasini  oylik  maoshi  bilan  boqdi.  Lekin 

shaharda  bugina  pul  bilan  kun  ko„rish  qiyin  edi.  Turmush  qiyinchiligi  tobora  o„z 

ta‟sirini  ko„rsatdi.  Ijarama  ijara  ko„chib  yurish,  moddiy  qiyinchilik  uning  Oygul 

bilan munosabatlari keskin tus olishiga sabab bo„ldi. Oila qanchalik oqibatli, ittifoq 

bo„lmasin  moddiy  qiyinchilik  baribir  o„z  ta‟sirini  ko„rsatadi.  Orada  muvozanat 

susayadi.  U  o„g‟lidan  ayrilayotganida  muvozanatni  yo„qotadi.  Jismi  muvozanatni 

emas,  botinidagi  muvozanatni.  Shu  choqqacha  uni  har  qanday  sinovlardan  eson-

omon  va  eng  muhimi,  insonlik  sha‟niga  munosib  tarzda  olib  chiqayotgan,  so„ng 

navbatdagi damlar uchun yo„llayotgan qudratini boy bergandek sezadi o„zini. 

Bora-bora  o„z  ruhida  o„zgarishlar  ro„y  beradi.  U  odamlarga  “Mana-men!