Uglevodorodlar tarkibi ikkitagina elementlardan uglerod va vodorod atomlaridan tashkil topgan organik birikmalar uglevodorodlar deb ataladi

2-Ma’ruza


Mavzu: Alifatik (to’yingan va to`yinmagan) uglevodorodlar.


UGLEVODORODLAR


Tarkibi ikkitagina elementlardan uglerod va vodorod atomlaridan tashkil topgan organik birikmalar uglevodorodlar deb ataladi.

Uglevodorodlar organik kimyoning poydevori. Nemis olimi K.Shorlemmer 100 yil avval organik kimyo – bu uglevodorodlar va ularning hosilalarining kimyosi deb ta’rif bergan edi.

Uglevodorodlar uglerod skeletining tuzilishiga ko’ra quyidagicha turkumlanadi: ochiq zanjirli (alifatik) va siklik (yopiq zanjirli).

Uglerod atomlari orasidagi bog’larning turiga ko’ra uglevodorodlar to’yingan, faqat σ-(oddiy) bog’ tutgan va to’yinmagan – σ-bog’dan tashqari π-bog’ tutgan uglevodorodlarga bo’linadi.
Uglevodorodlar barcha boshqa organik birikmalar sinfining asosini tashkil etadi. Ular molekulasidagi bir yoki bir necha vodorod atomlarining har xil atomlar yoki atomlar guruhi bilan almashtirib, organik birikmalarning eng muhim sinflari – galogen hosilalar, spirtlar, aldegidlar, kislotalar, aminlar va boshqalar hosil qilinadi.


ALKANLAR


Bir-biri bilan o’zaro oddiy σ-bog’lar orqali bog’langan, uglerod va vodorod atomlaridan tashkil topgan uglevodorodlar alkanlar deb ataladi.

Alkanlar yana to’yingan uglevodorodlar deb yuritiladi, chunki uglerod atomining barcha valentliklari vodorod atomlari bilan to’liq band qilingan.

To’yingan uglevodorodlarning umumiy formulasi C_nH_2n+2. Alkanlarning birinchi vakili CH₄ – metan bo’lib, undan bir-biridan CH₂ guruhga farq qiladigan alkanlar qatorini hosil qilish mumkin.
Tuzilishi bir хil, kimyoviy хossalari ham o’хshash bo’lgan, faqat bir yoki bir necha CH₂ guruhga farq qiladigan birikmalar qatoriga gomologik qator deyiladi.


CH₂ guruh gomologik farq, bu qatorning har bir a’zosi “gomolog” deb yuritiladi.