Ҳудудий мажмуаларнинг назарий асослари

Кимё ва нефтни қайта ишлаш саноати
.
Асосий кимё учун хом ашё 
омили унча муҳим эмас. Чунки, бу саноат турли хил хом ашё: ўсимлик, 
минерал, ишлаб чиқариш чиқиндилари ҳатто сув ва ҳаво асосида ҳам ташкил 
этилаверади. Бинобарин, кимё саноатини ҳудудий ташкил этиш катта 
эркинликка эга. Аммо, унга таъсир этувчи бошқа кучли омил мавжуд- бу ҳам 
бўлса экологиядир. 
Нефтни қайта ишлаш заводлари хом ашё районларига кўра истеъмол 
районларида кўпроқ учрайди. Хом нефтни келтириб турли хил маҳсулот 
олиш, уларнинг барчасини алоҳида–алоҳида келтиришдан кўра арзонроқ, 
қулай ва хавфсизроқдир. Баъзан бундай заводлар магистрал нефт қувурлари 
ўтган жойларда ҳам ташкил этилади. 
Кимё саноати учун сув ва электр энергияси омили ҳам аҳамиятлироқ. 
Шу сабабдан бўлса керак, Чирчиқ йирик кимё саноати марказига айланган. 
Ўрмон, ёғочни қайта ишлаш ва целлюлоза-қоғоз саноатини
 
жойлаштириш ҳам ўзига хос. Жумладан, ёғочни қайта ишлаш аксарият 
ҳолларда ўрмонзорларга яқин жойларда амалга оширилади, чунки 40 
фоизгача ёғоч (новда ва шох-шаббалар) чиқиндига кетади. Целлюлоза-қоғоз 
ишлаб чиқариш эса асосан уч вариантда жойлаштирилади: хом ашё 
районида, ёғоч оқизувчи дарёларнинг темир йўллар билан кесишган 
нуқтасида ҳамда дарёларнинг қуйилиш қисмида. Кўриниб турибдики, бу ерда 
транспорт ва географик ўрин омиллари катта аҳамиятга эга.
Юқоридаги йўналишлар бўйича целлюлоза - қоғоз саноатининг 
жойлашувини Россия Федерацияси мисолида кўрса бўлади. Масалан, 
Красноярск, Волгоград, Краснокамск, Перм, Котлас, Балахна, Архангельск ва 
бошқалар турли вариантларда вужудга келган ушбу саноат марказларидир. 
Шунингдек, ёғочни қайта ишлаш саноатига мебелсозлик, дафтар-қалам, 
спорт буюмлари ва мусиқа асбоблари, темир йўл шпаллари, уйсозлик, 

---

45 
гидролиз спирти олиш каби жуда кўп тармоқлар ҳам киради. Уларнинг 
жойлаштирилиши эса маҳсулотнинг «хом ашё талаблиги» ҳамда транспорт 
жиҳатидан қулайлигига қараб ташкил қилинади. Айни вақтда, бу ерда хом 
ашё, транспорт, истеъмол омиллари билан бирга сув шароитлари ҳам 
эътиборга олинади.