Учебное пособие подготовлено на основе типовой программы дисциплины «Гидрология рек»

Pog‘onali yoki zinasimon bo‘ylama qirqim – 
asosan, tog‘ daryolari 
uchun xarakterlidir. Lekin bunday shakldagi bo‘ylama qirqimlar tekislik 

---

90 
daryolarining ba’zi qismlarida ham uchraydi. 
Daryoning bo‘ylama qirqimi unda mavjud bo‘lgan energiya 
miqdorining uzunlik bo‘yicha o‘zgarishini yaqqol tasvirlaydi. 
 
Nazorat savollari 
1. Daryo vodiysining elementlarini aytib bering. 
2. Daryo o‘zani deganda nimani tushunasiz? 
3. O‘zanning ko‘ndalang qirqimi qanday elementlardan tashkil 
topgan? 
4. Gidravlik radius qanday aniqlanadi? 
5. Daryolar burilgan joyda
suv yuzasining ko‘ndalang qirqimi nima 
uchun gorizontal bo‘lmaydi? 

---

91 
VIII BOB. Daryo havzasining suv balansi 
 
8.1. Suv balansining asosiy tashkil etuvchilari, gidrologik yil 
Suv balansi materiyaning saqlanish qonuniga ko‘ra quyidagi aniq 
tenglikka asoslanadi: har qanday ixtiyoriy yuza bilan chegaralangan 
maydonga kelib qo‘shiladigan suvlarning yig‘indi miqdori (
kirim

) bilan 
undan tashqariga turli yo‘llar bilan chiqib ketadigan (sarflanadigan) suv-
larning yig‘indi miqdori (
chiqim

) orasidagi farq shu maydonda suvning 
ko‘payishi yoki kamayishi (
U

) ga teng bo‘lishi kerak, ya’ni: 
U
-
chiqim
kirim





. 
Ushbu tenglik har qanday ixtiyoriy yuza bilan chegaralab olingan 
maydon va har qanday vaqt oralig‘i uchun to‘g‘ri bo‘ladi. Ko‘pchilik 
hollarda shu ko‘rinishdagi suv balansi hisoblari daryo havzalari, ko‘llar va 
suv omborlari uchun amaliy masalalarni hal etish maqsadida bajariladi. 
Qo‘yilgan vazifa hamda mavjud ma’lumotlarga bog‘liq holda suv 
balansi to‘la va juz’iy (to‘la bo‘lmagan) bo‘lishi mumkin. Barcha kirim va 
chiqimni tashkil etuvchilarni, shuningdek, o‘rganilayotgan tabiiy 
maydonning yer usti va yer osti suvlari zaxiralari o‘zgarishini hisobga olib 
tuzilgan muvozanat (balans)