Учебное пособие для студентов первого курса 5120100 «Филология и преподавание языка»

So‘z yasalishi tizimi. 
Tillarda yangi ma’noli so‘zni hosil qiluvchi har 
qanday usul so‘z yasalishi deyiladi. Bugungi zamonaviy tilshunoslikda 
asosan besh xil usul bilan so‘z yasalishi usuli mavjud.
1.So‘z o‘zagiga so‘z yasovchi qo‘shimchalar qo‘shib yangi so‘z 
yasash usuli eng keng tarqalgan usullardandir. Bunday so‘z yasash 
usulini morfologik yoki affiksatsiya usuli ham deyiladi. Masalan: 

---

79 
suvchi, gulli, bilimli, aqlli kabi so‘zlarda qo‘shimcha qo‘shilishi orqali 
mutloq yangi so‘z yasalmoqda.
2.Ikki va undan ortiq so‘zning qo‘shilishidan yangi qo‘shma so‘z 
yasaladi. Bu usulga sintaktik yoki kompozitsiya usuli ham deyiladi. 
Masalan: xontaxta, ko‘zoynak, gultojixo‘roz, oybolta kabi so‘zlar. 
Shuningdek, ikki so‘zni juftlash orqali ham yangi so‘z yasalishi sintaktik 
usulga misol bo‘ladi: bordi-keldi, omon-eson, qovun-tarvuz kabi. 
3.Qisqartirib yangi so‘z yasashga qisqartma so‘zlar yoki 
abbreviatura ham deyiladi. Bunday so‘z yasash xususiyati faqat ot so‘z 
turkumiga xos: AQSH- Amerika Qo‘shma Shtatlari, XDP-Xalq 
demokratik partiyasi, SamDCHTI- Samarqand davlat chet tillar instituti 
kabi. 
4.Bir so‘z turkumidan boshqa so‘z turkumiga ko‘chirish orqali 
yangi so‘z yasalishi konversiya yoki semantik usulida so‘z yasalishi 
deyiladi. Sifat va fe’l ot so‘z turkumiga, son ravish so‘z turkumiga 
o‘tadi. Boshqa so‘z turkumiga ko‘chgan so‘z yangi ma’no anglatadi va 
gapdagi vazifasi ham o‘zgaradi. 
5.Takrorlash orqali yangi so‘z yasash. Bunday so‘z yasalish usulida 
so‘zlar takrorlanish orqali yasaladi. Masalan: xola-xola (o‘yin nomi), 
yo‘l-yo‘l (mato rangi), bip-bip (avtobus) kabi.