Учебно-методический комплекс по "Энтомологии" подгатовлен на основе современной педтехнологии. Настоящий комплекс подготовлен на основании действующей

Idеntiv o‘quv maqsadlari:
5.1. Yelpig‘ch qanotlilar va bo‘taloqlar turkumlariga kiruvchi vakillari haqida 
ma’lumot bera oladi.
5.2.
 
Katta qanotlilar, buloqchilar va chayonpashshalar turkumlari vakillarini 
tuzilishi, tarqalishi va hayoti haqida fikr bildira oladi.
Beshinchi sаvоlning bаyоni:
Yelpig‘ich qanotlilar 
(Strepsiptera)
turkumi
. Bu turkumga mansub bo‘lgan 
turlar mayda hasharotlar bo‘lib, ularda jinsiy dimorfizm ko‘zga yaqqol tashlanadi. 
Erkaklarida keyingi juft qanotlari yaxshi rivojlangan bo‘lib, yelpig‘ichsimon 

---

246 
tuzilishga ega, oldingi juft qanotlari esa reduksiyalangan. Mo‘ylovlari 4-7 bo‘g‘indan 
iborat, odatda 3-bo‘g‘in bo‘rtmacha hosil qiladi. Barcha erkak yelpig‘ichqanotlilar 
erkin holda hayot kechiradi. Erkaklari voyaga yetgan davrida oziqlanmaydi va bir 
sutka atrofida yashaydi.
Urg‘ochilari esa ko‘pincha zararkunanda hasharotlarning tana parazitlari 
hisoblanib, chuvalchangsimon tuzilishga ega. Urg‘ochilarida qanotlari, oyoqlari 
rivojlanmagan, mo‘ylovlari, ko‘zlari reduksiyaga uchragan.
Yelpig‘ichqanotlilarning kattaligi 2-2,5 mm, ayrim tropik iqlimda yashaydigan 
turlari 3 sm gacha boradi (89-rasm).
Ko‘pchilik turlari endoparazitlar hisoblanadi. Yelpig‘ichqanotlilar o‘ziga xos 
hasharotlar guruhini tashkil qilib, sanchib-so‘ruvchi saratonlarda, ayrim qattiq 
qanotlilarda, ba’zan parda qanotlilarda va boshqa hasharotlarda parazitlik qiladi.
Hozirgi vaqtda 300 ga yaqin turi ma’lum. Bu hasharotlar qo‘shimcha 
o‘rganishni talab qiladi. Rivojlanishi to‘liq murakkablashgan metamorfozli 
(gipermetamorfoza orqali rivojlanadi). Birinchi lichinkalik davri-triungulin 
harakatchan va ushbu davrda ular tarqaladi.
Ayrim turlari asalarilarda parazitlik qiladi. Stylopidae oilasiga mansub bo‘lgan 
turlarning urg‘ochilari butun hayotiy jarayonlarni hasharotlar tanasida o‘tkizadi. 
Ularning faoliyati tufayli yuqorida ko‘rsatib o‘tilgan turkumlarga kiruvchi 
hasharotlarning tana qoplamida jigarrang bo‘rtmachalar hosil bo‘ladi. Har bir