Учебно-методический комплекс по "Энтомологии" подгатовлен на основе современной педтехнологии. Настоящий комплекс подготовлен на основании действующей

Bo‘taloqlar 
(Raphidioptera)
turkumi. 
Bu turkumga mansub hasharotlar 
o‘rtacha kattalikda, ya’ni uzunligi 15-30 mm, boshi yirik, prognatik tipda, old yelkasi 
cho‘ziq (90-rasm, 6).
Yetuk individlari daraxtlarda yashab, shiralar bilan oziqlanadi. Lichinkalari 
odatda, po‘stloq ostida yirtqichlik qilib hayot kechiradi. Ikki juft qanoti pardasimon, 
tomirlari zich. Mo‘ylovi uzun ipsimon, oziq qidirish vaqtida tebranib turadi. Boshi va 

---

248 
ko‘krak oldi cho‘ziq, harakatchan ko‘krak oldi tuyaning bo‘ynini eslatadi. Shuning 
uchun hasharot o‘ziga xos ko‘rinishda bo‘ladi. Og‘iz apparati kemiruvchi tipda. 
To‘liq metamorfoz orqali rivojlanadi. Urg‘ochisida qornining oxirida tuxum 
qo‘ygichi bor, lichinkalari daraxt po‘stlog‘i ostida, quruq joylarda yashaydi va 
rivojlanadi. G‘umbagi faol harakatlana oladi. 
Voyaga yetgan bo‘taloq va uning lichinkasi yirtqichlik qilib hayot kechiradi. 
Yetuk individlari daraxtlarda yashab, o‘simlik bitlari bilan oziqlanadi. 
Bu turkumga 180 ga yaqin tur kiradi. MDH da 30 dan ortiq turi uchraydi. 
O‘zbekistonda bo‘taloqlarning 1-2 turi ma’lum bo‘lib, ular kam miqdorda faqat tog‘li 
o‘rmonlarda uchraydi.
So‘qir bo‘taloq 
(Jnocella crassicornis) 
juda ochofat yirtqich bo‘lib, daraxt 
po‘stlog‘i yoriqlariga tuxum qo‘yadi. Voyaga yetgan bo‘taloq 2,5 oy yashaydi. 
Lichinkasini rivojlanib jinsiy voyaga yetguncha 2 yilgacha vaqt kerak bo‘ladi.
Bo‘taloqlar o‘simlik bitlaridan tashqari yana toq ipak qurtining tuxumi, qurtini 
va po‘stloqxo‘r qo‘ng‘izlarning lichinklarini, o‘simliklarning po‘stloq osti qatlamida 
yashovchi boshqa mayda hasharotlarni qirib, katta foyda keltiradi.
Buloqchilar 
(Trichoptera)
turkumiga
asosan o‘rtacha kattalikdagi, ba’zan 
yirik, ya’ni 0,5 mm dan 70 mm gacha bo‘lgan, ko‘pincha so‘niq rangli, uzun 
mo‘ylovli, hayoti suvda rivojlanish bilan boradigan hasharotlar kiradi (91-rasm).
Yetuk individlari tashqi ko‘rinishidan yirik kuya kapalaklarini eslatadi, ammo 
ikki juft tomirlangan pardasimon qanotlari yaxshi taraqqiy yetgan, ular osonlik bilan