Мирза Улугбек Номидаги Узбекистон Миллий Университети

Мирза Улугбек Номидаги Узбекистон Миллий
Университети
Биалогия Факультети

Хашротлар Экологияси

фанидан
ЭССЕ
Мавзу: Кишлок хужалигида ахамиятига ега хашаротлар :
хашарот турини номи Дала чирилдоги
Бажарди;
3-курс Биалогия йуналиши
Талабаси Avlayeva Yasmina
Текширди;
Доп.Муминов Б.А
2021\2022укув йили

Dala chirildog’i

Reja;
1.Morfologiyasi
2.Bioekalogiya
3. Zarari
4. Tarqalishi
5. Adabiyoti
Morfologiyasi va Bioekalogiyasi

Tur- dala chirildog‘i – Acreta desetra Pall

Oila-chirildoqlar - Tettigoniidae
Turkum – to‘g‘ri qanotlilar – Orthoptera
Toʻgʻriqanotlilar turkumiga mansub hasharotlar oilasi. Tropik va moʻʼtadil mintaqalarda 2 mingdan ortiq turi maʼlum. Sernam oʻtloq yerlarda, poliz va sabzavot ekinzorlarida, xonadonlarda yashaydi. Oʻrta Osiyoning sugʻorma dehqonchilik mintaqalarida koʻpincha dasht chirildogʻi (Acheta deserta Pall.) uchraydi. Erkagining tana uz. 10– 16 mm. urgʻochisiniki 12–20 mm, kora; tanasi mayda kulrang tuklar bilan krplangan. Orqa oyoqlari sakrovchi. Ustqanoti qornining uchigacha yetadi. Erkagi usgkanotlarini birbiriga ishqalab chirillagan tovush chiqaradi. Eshitish organi oldingi boddirida. Qornining uchida uzun oʻsimtalari bor.

Zarari va Tarqalishi
Tuproq yoriqlari, toshlar tagi yoki uyalarda, baʼzilari uylarda (uy chirildogʻi yoki qora chigirtka) yashaydi. Tuprokning yuza qatlamida katta (beshinchi) yoshdagi lichinkalari qishlaydi. Apr.may oylarida lichinkalar pust tashlab, voyaga yetgan hasharotga aylanadi. Qanotlari shakllanib boʻlganidan keyin, bir oy oʻtgach Ch. kichikroq gala boʻlib, tuproq yoriqlariga tuxum qoʻyadi. 15—20 kunda tuxumdan lichinkalar chiqadi. Yiliga bir marta avlod beradi. Ekinlarni zararlaydi, baʼzan koʻchat qalinligining kamayishiga sabab boʻlishi mumkin. Vertun chirildogʻi (Oecanthus turanicus Uv.) lalmi ekinzorlarni va ularga yakin joylashgan gʻoʻza, beda, yosh toklarni zararlaydi.
Kurash choralari: zaharli xoʻrak va oʻsimliklarga insektitsidlar sepish, begona oʻtlarga qarshi kurash, tuproqqa yaxshi ishlov berish va boshqa.
Dala chirildog‘i erkagining uzunligi 10-16 mm, urg‘ochisiniki 12-20 mm keladi: tanasi qora rangda bo‘lib, kulrang tukchalar bilan qoplangan. Uchinchi juft oyoqlari chigirtka va boshqa chirildoqlarga o‘xshab sakrashga moslashgan.Qanot ustligi qorinchasining uchiga etib, qanotlari esa ikkita o‘siqcha shaklida qanot ustligining tagidan chiqib turadi. Qanot ustligining tomirlari urg‘ochilarida to‘g‘ri to‘qilgan to‘r, erkagining esa qanot uchlarining asosiy yarmida egri bugri to‘r hosil qiladi. Urg‘ochilarida ingichka tuxum qo‘ygichi aniq ko‘rinib turadi, tuxumi oq yaltiroq tusda, uzunligi 3,5 mm, eni 1 mm keladi.
Xulosa
Parazitlik qilib hayot kechirish natijasida ko'pchilik hayvonlarning ovqat hazm qilish sistemasida ham tub o'zgarishlar ro'y bergan. Shunga ko'ra parazitlarning oziqlanish xususiyatlari erkin yashovchi hayvonlardan keskin farq qiladi. Har xil parazitlar ovqat hazm qilish sistemasidagi o'zgarishlar turli yo'nalishlar bo'yicha boradi. Chunonchi, qon bilan oziqlanuvchi parazitlarning ichagi juda ko'p miqdorda oziqni qabul qilib olishga muvofiqlashgan bo'lib (masalan, zuluklar, chivinlar, pashshalar, kanalar), ichagi morfologiyasiga ko'ra o'zgarmasdan, uning devori elastik cho'ziluvchan bo'lganligidan oziqni qabul qilgan sari hajmi kengayadi. Shunga muvofiq ravishda parazitning gavdasi (qorin qismi) ham kattalashadi. Bir guruh parazitlarda (masalan, zuluklar, kanalar, ayrim bo'g'imoyoqlilarda) ichaklari shoxlanib, yuzasi kengaygan bo'ladi va bir vaqtning o'zida juda ko'p miqdordagi oziqni sig'dira oladi.

Foydalanilgan adabiyotlar

1. 
   Ginetsinskaya T.A., Dobrovolskiy A.A. Chastnaya parazitologiya. Kruglo’e chervi, mollyuski i chlenistonogie. Uchebnoe posobie dlya studentov biolog. spets. VUZov, t.2. M., 1978.
   
2. 
   Dadaev S.D. Parazitologiya. Oliy o’quv yurtlari biologiya ixtisosligi talabalari uchun ma’ruzalar matni. T., 2002.
   
3. 
   Dadaev S.D. Kanalar va ularga qarshi kurash choralari. Oliy o’quv yurtlari biologiya yo’nalishi talabalari uchun o’quv metodik qo’llanma. T.,2004
   
4. 
   Dadaev S.D. Parazitologiya. Oliy o’quv yurtlari biologiya ixtisosligi talabalari uchun o’quv qo’llanma. T., «O’zbekiston».2006.
   
5. 
   Dadaev S.D. Parazitologiya fanidan laboratoriya mashg’ulotlari. Oliy o’quv yurtlari biologiya ixtisosligi talabalari uchun metodik qo’llanma. T., 2007.
   
6. 
   Dadaev S.D. va bosh. O’zbekistonda mollyuskalar orqali rivojlanadigan chorva mollari parazitlari va ularning oldini olish choralari. Oliy o’quv yurtlari biologiya ixtisosligi talabalari uchun o’quv metodik qo’llanma. Toshkent., 2008.
   
7. 
   Dadaev S.D. va bosh. O’zbekistonda hasharotlar orqali rivojlanadigan chorva mollari parazitlari va ularning oldini olish choralari. Oliy o’quv yurtlari biologiya ixtisosligi talabalari uchun o’quv metodik qo’llanma. Toshkent., 2008.