У з б е к и с т о н р е с п у б л и к а с и о лий ва урта м а Х с у с т а ъ л и м ва зи рл и ги


Ф.А.Ланге ва неокантчиликнинг физиологик йуналиши



Download 13,41 Mb.
Pdf ko'rish
bet37/134
Sana24.02.2022
Hajmi13,41 Mb.
#201887
1   ...   33   34   35   36   37   38   39   40   ...   134
Bog'liq
33yangivaengyangidavrgarbyevrfalpdf

Ф.А.Ланге ва неокантчиликнинг физиологик йуналиши. 
Фрид­
рих Альберт Ланге (1828—1875) неокантчиликнинг ривожида 
мухим рол уйнади. Ланге Кантнинг хамма таълимотини тулиш- 
ча кдйтармай, айрим масалаларда унинг чегарасидан чикиб 
кетди.
Унинг асосий асари «Материализм тарихи ва унинг танкдди- 
нинг хозирги даврдаги ахамияти» (1866). Бу асарда Ланге узи­
нинг фалсафий карашларини баён килган.
Бу нуктаи-назар жанговор идеализмдан иборатдир. У Кант 
таълимоти ахамиятини чеклаб курсатади, яъни Ланге фикрича, 
бизнинг тушунчамиз предметлар билан ифодаланмайди, балки 
предметлар бизнинг тушунчамизни ифодалайди. Бундан шундай 
хулоса келиб чикадики, тажриба предмети — факат ходисадир, 
Хеч кандай «нарса узида» эмас.
Кант бу фикрини акдни априор синтетик мулохаза юритиш 
Кобилиятидан келиб чиккан холда исботлашга харакат килган. 
Ланге эса бу масалада янги нуктаи-назарни илгари сурди. Физи- 
ологлар Иоаганн Мюллер ва Гельмгольцнинг фикрини ривож- 
лантириб, Ланге таъкидлайдики, Кант фалсафасининг мохия­
тини аъзолар хиссиётларининг физиологияси тасдикдайдилар.
Ланге ёзади: «бизнинг хамма тажрибамиз рухий тузилиши- 
миз билан асосланади, кандай хис килсак, шундай хис кили- 
шимизга, кандай уйласак шундай уйлашимизга мажбур килади, 
бошкача тузилишда эса худди уша предметлар бутунлай узгача 
тасаввур килинади. Нарса узида эса хеч кандай мавжудот томо­
нидан тасаввур килинмайди».
Шу нуктаи-назардан Ланге Кантнинг категориялар тугриси­
даги таълимотига узгартишлар киритди. Демак, категориялар 
соф акднинг махсули эмас, балки бизнинг физиологик, рухий 
тузилишимизга боглик ва хар кандай тажрибадан ташкаридадир. 
Шу маънода априор холатлар заруратдир ва хар кандай тажриба­
дан ташкаридадир ва инсоннинг тузилишига богликдир.
Шундан келиб чиккан холда, тафаккур априор элементлар- 
нингдедукцияси, «илмий метафизика» мумкин эмас деган фикр- 
га келади. Бошка тарафдан, Ланге метафизикани инкор килиб 
позитивизмга якинлашади. У позитивистлар каби «метафизика­
ни» инкор килиб, эмпиризмни ташвик килади ва материализм- 
ни хам инкор килади. Ланге учун ахамиятли булган нарса мод- 
дийликдан тозаланган «тажриба»дир.
Зеро, априор категорияларнинг ягона манбаи бизнинг тузи­
лишимизга боглик экан, тажрибадан ташкари улар узининг ахами­
ятини бутунлай йукотади. Шунинг учун хам биз ходисалар дунё- 
сида туриб «нарса узида» хакида хулосага кела олмаймиз. «Нарса 
узида» ходисаларнинг нариги дунёсида турувчи трансцендент са- 
бабдир. «Нарса узида» — факат «чегара тушунчасидир».
www.ziyouz.com kutubxonasi


Лангенинг таълимоти мантицан мифологизмга бориб така- 
лад и. Лангенинг гносеологик позицияси материализмга булган 
муносабати билан асосланади. Материализмни механик дунё­
караш сифатида талкин килиб, Ланге табиат хакидаги янги 
фанларни зарурат асоси сифатида куради. Лекин бир вактнинг 
узида материализмнинг фалсафий дунёкараш эканлигини тан 
олмайди.
Ланге фикрича, материализм факат «хддисалар материализ- 
ми» сифатида мумкин, лекин фалсафий дунёкараш сифатида 
бутунлай мумкин эмас.
Шундай килиб, Ланге фалсафага мифологик-иррационал 
элементларни киритади. Бу билан у «рационал» кантчиликнинг 
иррационализмдан узокда эмаслигини курсатади.
Ижтимоий хаёт тугрисидаги фикрларини Ланге узининг 
«Ишчи масала» (1865) номли асарида баён килади. Бу карашла- 
рида Ланге дарвинизм ва мальтусчилар таълимотини ривожлан- 
тиради. Ланге бутун дунё тарихий жараёнини схематик тарзда 
акс эттиради. Бутун тарих, Ланге фикрича, Дарвиннинг «яшаш 
учун кураш» конунидан иборат. Лекин Лангеда бу конун фак,ат- 
гина расмий ифодага айланган. Ана шу ифоданинг мазмуни эса 
Мальтуснинг «ер юзида инсониятнинг купайиб кетиши» кону- 
нини англатади. Лангенинг бу фикрини Маркс Кугельманга 
ёзган хатида, (1870 й. 27 июн) ва Лангенинг узига ёзган хатида 
(1865 й. 29 март) танкид килади.

Download 13,41 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   33   34   35   36   37   38   39   40   ...   134




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish