У з б е к и с т о н р е с п у б л и к а с и о лий ва урта м а Х с у с т а ъ л и м ва зи рл и ги



Download 13,41 Mb.
Pdf ko'rish
bet33/134
Sana24.02.2022
Hajmi13,41 Mb.
#201887
1   ...   29   30   31   32   33   34   35   36   ...   134
Bog'liq
33yangivaengyangidavrgarbyevrfalpdf

би л ан боЕпаш дан, 
муросага келтиришдан иборатдир. 
Эркак ва аёл уртасидаги жинсий, ахлокдй алок,алар барча муно- 
сабатлар асосини ташкил этади. Файласуф ахлок,-одоб муноса- 
батларини жамиятдаги конкрет ик^исодий ва ижтимоий кдтлам- 
лари уртасидаги муносабатларда курмай, мавхум бир маънода 
тушунган. Файласуфнинг асл мак,сади, нияти, ахлок, воситаси 
билан жамиятдаги барча мавжуд синф ва ижтимоий табакдлар 
уртасидаги кдрама-кдршиликларни келиштиришдан, бартараф 
этишдан иборат эди. Унинг таълимотича, жамият негизида дин 
ва диний ахлокдй муносабатлар ётади.
Фейербахнинг таъкидлашича, жамият тарихи динларнинг 
узаро алмашинуви тарихидан иборатдир. Файласуфнинг асосий 
камчилиги ва хатоси ижтимоий хдётдан узилиб, чекка бир кдш- 
локда яшаб, жамиятда юз бераётган инкдлобий узгаришлар, 
фанда содир булган йирик кашфиётлар (энергиянинг сакдани- 
ши ва узгариш крнуни, Дарвиннинг эволюцион назарияси, 
хужайранинг кашф этилиши) дан бехабар крлганлиги сабабли- 
дир. Файласуф уз фаолияти жараёнида натурфалсафа билан чек- 
ланиб, ижтимоий хдётдан, ижтимоий фанлар тарак.к.иётидан 
ажралиб долган эди. Унинг ижтимоий хдётни таллии этишдаги 
ожизлигининг сабабларидан бири бу Англияда юз берган сиё­
сий, и^тисодий узгаришлар, Франциядаги социал утопистлар- 
нинг назариялари билан якдндан таниш булмаганлигидандир.
Жамият тарихи XIX аср немис фалсафасида инсон фаолия- 
тининг майдонига айланган эди. Шунингдек, яхлит ва к,онуний 
жараён даврлар хрлатининг ва кишилар уртасидаги муносабат- 
ларнинг узгаришига олиб келди.
XIX аср немис фалсафаси уз даврига нисбатан дунёни чукур 
ва кенг тушунтира олди. Кейинчалик немис файласуфлари бош- 
лаб берган ишни боища мутафаккирлар давом эттирдилар.
XIX аср немис фалсафаси фалсафий фикрларнинг ривожла- 
нишида мухдм роль уйнади, дейишга х.акдимиз. Биринчидан, 
унда диалектика тарак.к.иёт назарияси ва фалсафий тафаккур 
услуби сифатида ишлаб чикдлди. Иккинчидан, рухдй жараёнлар 
турли жамият х^аётида ва умуман тарихий жараёнда фаол омил 
эканлиги фалсафий концепция даражасида шаклланди. Учинчи- 
дан, инсоннинг билиш жараёнида, ижтимоий субъект эканлиги 
хакдда янги таълимот юзага келди. Даврлар хрлати, инсонлар 
уртасидаги муносабатларнинг узгариши бир бутун ва к,онуний 
жараён сифатида намоён булди. Немис фалсафаси уз даврига 
нисбатан оламни чукур ва \ар томонлама тушунтира олди. Фей­
ербах к;арашлари немис классик фалсафасида натурфалсафий 
гояларни таркатишга, фалсафий фикрни янги сифат боскдчига 
кугаришга хизмат кдлди.
Хуллас, немис классик фалсафаси тарак,кдётини, Гердер, 
Кант, Фихте, Шеллинг, Гегель, Фейербахнинг фалсафий кон- 
цепцияларисиз тасаввур этиб булмайди.
www.ziyouz.com kutubxonasi


XIX аср иккинчи ярми X X аср Рарбий 
Европа ф алсафаси
Фалсафа тарихида XIX—XX аср алохида урин тутади. Бу давр 
фалсафаси 
р о я т
мураккаб ва хилма-хил фикрларга бой булиб, 
турлича мактаблар ва карашларни уз ичига олади. Бу даврда 
инсонлар хаётида, фан тарак^иётида, ижтимоий-иктисодий ва 
сиёсий хаётда мисли курилмаган тарихий вок,еалар булди. Булар 
барчаси инсоннинг дунёга булган муносабатини узгартириб, 
дунёни янгича чукуррок, урганиш ва билимни х,аётга татбик, 
Килишга ундади. Айни вак,тда инсоннинг тутган урнини, мохия- 
тини, узлигини ва ички дунёсини туларок, урганишга имкон 
яратилди. Табиатшунослик ривожи шунчалик илгарилаб кетди- 
ки, микро ва макродунёни татки к килиш, космосга одам учи- 
риш каби масалалар инсонни х,айратга соларли даражага етди. 
Шу билан бирга табиатшуносликнинг ривожи янги-янги муам- 
моларни хам келтириб чикарди. Булар ичида инсон муаммоси, 
хусусан, унинг ички дунёси, борлиги, мохияти ва унинг фалса­
фий тахлили каби масалалар долзарблиги билан файласуфлар 
дик,к,ат-эътиборини жалб килди.
Маълумки, Гегель томонидан к,айта ишланган таълимотХ1Х 
аср фалсафий тафаккури ривожида алохида ахамиятга эга булди. 
Бирок бу таълимот советлар даврида мутлаклаштирилди, барча 
фанлар ва амалиётнинг ягона методологик асоси сифатида тал­
кин килинди. Фалсафа тарихи материализм билан идеализм 
уртасидаги кураш деб каралди. Социализм ходисаларини ту- 
шунтиришда синфийлик, коявийлик, мафкуравийлик бош ме­
зон килиб олинди.
XIX—XX аср гарб фалсафаси бошка йулдан кетди. Бир то­
мондан, фалсафадаги борлик, онг, билиш, тарих фалсафаси 
каби анъанавий масалаларга узгартириш киритиб, уларни янги­
ча тахлил килди. Иккинчидан, марксистик фалсафага уз муно­
сабатини билдириб, бу фалсафа янги даврда руй бераётган 
узгаришларни изохлашга ожизлик кдлаётганини курсатди.
Шунинг учун XIX—XX аср 
Fap6 
файласуфлари шу вактгача 
фалсафада кам эътибор берилган ёки бутунлай ишланмаган 
масалаларни фалсафий бахс-мунозара майдонига олиб чикди- 
лар. Шундай килиб, XIX асрнинг 
у р т а л а р и д а н
бошлаб ноанъа- 
навий (ноклассик) йуналишдаги бир канча фалсафий окимлар 
юзага кела бошлади. Уларнинг вакиллари ижтимоий тараккиёт, 
инсон акди билан боглик масалаларни кайта куриб чикибгина 
колмасдан, жамиятдаги маънавий б^ЬфОндан кутулиш чорала- 
рини кдцирдилар. Дунёнинг турли-туман ва ранг-баранглиги,
www.ziyouz.com kutubxonasi


инсон маънавий хдётининг ички конуниятларини, хдёт мазму­
ни, инсон ва унинг мохияти, яшашнинг маъноси, инсон рухия- 
тининг тахлил и, фалсафий тафаккурнинг узига хослиги, фалса- 
фада янги услуб, инсон фаолиятини ижобий томонга йуналти- 
риш каби муаммоларга алохида эътибор бердилар. XIX аср фал­
сафасида инсон, инсонийлик ва инсоният, инсоннинг ички ва 
ташки дунёси, билиш жараёнининг янги кирралари каби маса- 
лаларга кенг урин берилди. Фалсафий ижодиётда булган эркин- 
лик, кулланган демократик тамойиллар, плюрализм тамойили 
турли гоявий-илмий карашлар билан бойитилди. Бу даврда бир 
Канча фалсафий окимлар вужудга келди.
Жамият тара^иёти муаммолари хам уларнинг диккат мар- 
казида турди. Бу фалсафий таълимотларда хам хозирги пайтдаги 
мураккаб муаммолар билан бир кдторда анъанавий муаммолар- 
ни хам муайян нуктаи-назардан ёритишга харакат килинади. 
Хозирги мураккаб шароитда аввалгидек кур-курона, бизга ёкма- 
ган ёки биз тушунмаган окимларга «зарарли» деган ёрлик бер- 
масдан, уларни холис нуктаи-назардан ургансак фойдадан холи 
булмас. Чунки хар кандай ходисада бир-бирига зид томонлар 
булгани сабабли ушбу ноклассик таълимотлар хам «соф» салбий 
Ходиса булиб кололмайди. Масалан, марксча фалсафа вакиллари 
эътиборидан четда турган норационаллик муаммоларини ишлаб 
чикишда неофрейдизмнинг хизматлари катта. Худди шу оким 
намояндаларининг инсонда купинча учраб турувчи психик ка- 
салликларнинг, англанмаган хатти-харакатларининг сабаблари- 
ни тушунтиришда хизматлари катта. Хуллас, ноклассик фалса- 
фани урганишда холислик позициясидан туриб уларга ёндаш- 
сак, бу бизнинг фалсафий билимларимизни бойитади ва купги- 
на ходисаларга кур-курона бахо беришдан саклайди. Дархакикат 
Президентимиз И. А. Каримов «Фидокор» газетаси мухбири са- 
волларига жавобларида таъкидлаганидек: «Албатта, фалсафа за­
мон ва макон билан боглик мураккаб фан эканини тушунамиз. 
Шу боис хакикатни топиш учун карама-карши фикрларни урта- 
га ташлайлик, мухокама килайлик. Талабалар, зиёли ёшлари- 
мизнинг узи керакли хулосани чикариб олеин».
Мана, мисол учун Фрейднинг назарий карашлари, прагма­
тизм ва экзистенциализм гоялари, Бердяев ва бошкаларнинг 
фалсафасидан ургансак, фойдадан холи булмайди.
Уйгониш давридан XIX асрнинг биринчи ярмигача булган 
даврда янада маънавий юксалиш давом этди. Бу давр фалсафий 
карашларида табиат, жамият ва инсонга турли жихатдан фалса­
фий ёндашишнинг узига хос тамойиллари, идеаллари ва мада­
ний кадриятларини ишлаб чикилиши узига хос холда нихоясига 
етказилди. Жуда купчилик адабиётлар бу давр фалсафий йуна- 
лишларини хам классик фалсафа деб аташади. Ноклассик ва 
классик фалсафанинг фарки энг аввало акд (тафаккур) муамо- 
сида куринади. Бу тасодифий эмас. Чунки акд муаммоси янги
www.ziyouz.com kutubxonasi


давр фалсафасининг марказида туради. Янги давр файласуфлари 
акл ни жуда кенг маънода тушунишган ва табиат, жамият хамда 
инсоннинг фаолияти уларга хос булган акдиилик билан бошан- 
ган. XIX—XX аср классик фалсафасида «индивидуал онг» билан 
бир каторда «индивидуалликдан ташкдри онг» сифатида амал 
Килувчи инсон маънавий маданияти доирасидаги турли гоялар, 
тушунчалар, идеаллар, нормалар, кадриятлар тахлил и га ва ун- 
дан ташк,аридаги маънавий фаолият шакллари ёрдамида инсон­
нинг дунёни узлаштириши, яъни фикрда дунёнинг «иккилани- 
ши» жараёнидир. Худди шу нарса «илохий» тафаккур хакидаги 
теологик, идеалистик йуналишларининг кандайдир абсолют 
рух, 
олий акушинг дунё тарак,к,иёгини бошкариши хакидаги караш- 
ларига асос булган.
Кантдан Гегелгача булган йул — бу инсоннинг танкддий 
бахоловчилик крбилияти сифатида тушунилган олий акушинг 
гегелча «илохий» 

Download 13,41 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   29   30   31   32   33   34   35   36   ...   134




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish