У з б е к и с т о н р е с п у б л и к а с и о лий ва урта м а Х с у с т а ъ л и м ва зи рл и ги


Фалсафий-диний антропология (Г.Э.Хенгстенберг, Ф.Хаммер)



Download 13,41 Mb.
Pdf ko'rish
bet116/134
Sana24.02.2022
Hajmi13,41 Mb.
#201887
1   ...   112   113   114   115   116   117   118   119   ...   134
Bog'liq
33yangivaengyangidavrgarbyevrfalpdf

Фалсафий-диний антропология (Г.Э.Хенгстенберг, Ф.Хаммер) 
М.Шелер узининг «Инсон ва тарих» асарида инсон фалсафий 
узини англашининг беш тури хдкида гапиради. Шундай турлар- 
дан бири диний антропологиядир, яъни инсон ва унинг хдёт 
фаолияти бевосита худога богликлиги \амда трансцендентал 
ило^ий бошлангичга эгалиги оркали намоён булишидир. Шелер- 
нинг ана шу асосий тамойили кейинги ижодида узгарганлигига 
карамай, фалсафий антропологиянинг бошка гоявий окимлари 
учун назарий манба ролини уйнади.
Инсон «объектив мавжудот» сифатида. Хозирги фалсафий- 
диний антропологиянинг йирик намояндаларидан бири 
Г.Э. Хенгстенберг (1904 йилда тугилган) х,исобланади. У «объек- 
тивлик антропологияси» нинг асосчисидир. Унинг карашида 
инсон борлиги ва мо\ияти феноменологик, антропологик тах,- 
лил асосида очиб берилгандир.
Г.Э.Хенгстенберг инсон хдёт и тах,лилини илмгача булган 
интуитив тасаввур килиш услуби оркали бошлайди ва бундай 
услуб \ар бир таткикотда кулланилиши лозим, дейди. Шундай 
интуитив «билиш услуби» объект тугрисида дастлабки тушун- 
чани беради ва кейинги мулохдзаларга йул очиб беради. Шунинг- 
дек, Хенгстенбергнинг тах^лил услубига биноан, инсон тугри­
сида шундай англанган ва зарурий ^км ларни илгари суриш 
лозимки, токи у тафаккур оркали инкор килинмасин ёки улар­
ни инкор килиш уз-узидан инсонийлик тугрисидаги дастлабки 
тасаввурларни \ам бузилишига олиб келсин. Шу йусинда Хенгс­
тенберг узига хос мажбурийлик талабини таклиф этади. Лекин у 
Гуссерлча феноменологик услуб ни назарда тутмайди. У «умумий 
онг» учун индивидуал онгни кавс ичига олган туркумлашни 
назарда тутадики, битта килинган ноурин хукм инсонни экзис- 
тенциал уз-узини инкор килишга олиб келиши шарт. Чунки 
антропологик хукм доимо узи устидан хукм чикаришдир.
Ана шундай услублар, коидалар оркали Хенгстенберг узи­
нинг асосий фалсафий-антропологик тезисини илгари суради. 
Унинг таъбирича, инсон табиати хдкддаги хукмни инкор килиш 
инсонийликни йук булишига олиб келади. Бу антропологик коида
www.ziyouz.com kutubxonasi


буйича, инсонга объективлик хусусияти хосдир. «Объективлик 
деганда шундай холатни назарда тутадиларки, — дейди Хенг- 
стенберг, — объектга мурожаат килиш унинг узлиги учундир, 
хар к,андай фойдалилик, манфаатлилик хусусиятларидан холис 
булиш лозим. Объектга бундай мурожаат факат мушох,ада, ама- 
лий таъсир ва эмоционал ба\о оркали амалга ошади».
Объективлик ахлок,кача булган маданиятнинг турли сохала- 
рида узини намоён килади. Шунингдек, конкрет илмий билимда 
хам объективлик учрайди, чунки хар бир таткикотнинг максади 
муайян предметнинг узига каратилади. Хенгстенберг фикрича, 
объективликнинг янада юкорирок погонаси ахлокий сохада на­
моён булиб, мухаббат хиссиёти оркали апикланади. У Шелер- 
нинг мухаббат туррисидаги фикрига таянади. Мухаббат «сен»- 
нинг кадрини юксалтиришга каратилган. Бу кадрият хали амалга 
ошмаган, лекин албатта руёбга чикади, ана шу «сен» оркали ва 
шу «Сен» учун у юзага келади. Мухаббат, Хенгстенберг таъкиди- 
ча, объективликнинг якуни сифатида намоён булади. Хар бир 
ахлокий харакатнинг асосида мухаббат хиссиёти тугма равишда 
мавжуддир.
Объективликнинг энг юкори шакли динийликда учрайди. Бу 
ерда объективлик предмети узига хос равишда намоён булади. У 
уз борлигини йукотмайди хам, топмайди хам, бизнинг хохиш- 
иродамизга боглик хам эмас. Шунинг учун хам унга булган 
мухаббат, 
с и р и н и ш
хамда шу ташки предметнинг кандай булса 
шундайлигича борлигидан кувонишида намоён булади.
Шундай килиб, инсон узидан ташкаридаги борликка объек­
тив муносабатда булиши керак. Лекин у бундай килмаслиги хам 
мумкин. У бутунлай зид холатда туриб харакат килиб, нообъек- 
тив булиши хам мумкин. Хиссий объективлик мухаббат оркали 
узининг энг юкори нуктасига эришса, нообъективлик газаб 
оркали намоён булади. Шунинг учун хам инсон объективлик 
томонида булиши зарур ёки унга карши холатда туриши мумкин. 
Хулк-атворнинг ана шу икки шакли — объективлик ва нообъек­
тивлик танлаш эркинлигини келтириб чикаради. Танлаш эса, 
Хенгстенберг фикрича, инсон шахсига богликдир. Шахе танлаш 
оркали бир карорга келиш учун узининг аклий, иродавий ва 
туйру кучларини ишга солади.
Шахе туррисидаги таълимотида Хенгстенберг шахе ва унинг 
илохий максади уртасидаги муносабатни тушунади. Бу муноса- 
батлар моддий борлик сабаблари оркали талкин килинмайди. 
Илохий максад, яъни шахе эркин, модцийликка богланмаган- 
дир. У эркин субъект сифатида харакат килади ва бир карорга 
келади. Бу эркинлик унга «дастлабки куч» оркали берилган. 
Шахснинг бундай шаклини Хенгстенберг диний 
f o h
билан 
6
o f
-
лайди. Худо трансцендент оламда мавжуд булса хам, лекин бу 
оламда инсон билан биргаликда харакат килади.
Инсон конкрет харакатидаги объективликнинг намоён були-
www.ziyouz.com kutubxonasi


шини Хенгстенберг нариги дунёнинг (мацсад шакллантирувчи 
дунё) хамма трансцендент муносабатлари, бу дунёда инсон 
турли хаётий фаолияти оркдли очилади, дейди. Бу муносабат 
«объективлик» ва «моддийлик»нинг узаро богликдигида якдол 
кузга ташланади. Демак, олимнинг фикрича, инсоннинг биоло­
гик тузилмаси табиий эволюция жараёни сифатида тушунил- 
майди, балки бу инсоннинг объективликка мойиллиги борлиги 
оркдли очилади. Инсон биологияси объективликдан келтириб 
чикдрилади, объективликка эга булган инсон, шунга хос тана 
тузилишига эга булиши лозим.
Хенгстенберг Ландман каби Геленга к,арши мунозарага ки- 
ришади. Геленнинг антропологик биологизмига к,арши чикдди. 
Хенгстенберг Геленнинг антропологиясини таърифлаб, уни ожиз 
инсон антропологияси, деб атайди.
Шундай кдлиб, Хенгстенберг инсоннинг онтологик ибтидо- 
сини рухдан келтириб чикдради. Инсон рухга эга. Унинг бу 
хислатини биологиядан ва хаётий психологиядан фаркдаш за- 
рур, уларни бир-биридан ажратиш керак эмас. Хенгстенберг 
фикрича, рух уз-узини намоён кдлувчи сифатида куринади. Рух 
макон ва замондан ташкдрида булади, лекин узи узгармас хусу- 
сиятга эгадир.
Рухнинг онтологик намоён булишини Хенгстенберг хаётий 
сохалар уртасидаги муносабатлардан кддиради. Бу муносабат- 
ларга кура, инсон рухи уз моддий борлиги оркдли хиссиётга 
тулади, чунки у танаси оркдли намоён булади, хамма хара­
кат шакллари оркдли рухнинг намоён булишига хизмат кдла- 
ди.
Рух, овози мулок;от оркдли тана билан биргаликда эшитилга- 
нидек, инсон борлигининг моддий элементлари рухнинг онто­
логик уз-узини 
намоёни оркдли инсон индивидуал танаси 
билан ягоналик даражасигача кутарилади. Тана «рухнинг мета­
физик сузи» ролини уйнайди. Шу тизим оркдли Хенгстенберг 
заминий, жисмоний ва трансцендент рухдй ибтидоларнинг яго- 
налигини асослашга харакат кдлади ва Шелернинг дуализмини 
бартараф этади.
Шундай кдлиб, Хенгстенберг инсон тугрисидаги уз мулоха- 
заларида инсонни дунё билан муносабатига уз эътиборини кдра- 
тади. Шу муносабат оркдли инсон борлигини очишга харакат 
кдлади. Хенгстенберг томонидан ривожлантирилган инсон хулк,- 
атворининг асосий феноменологик тузилмалари — объектив- 
лик, нообъективлик ва хоказолар диний-метафизик тарзда тал- 
кдн кдлинади.
Хенгстенберг хамда фалсафий-диний антропологиянинг бош- 
кд намояндаларини танкдд кдлган файласуф Ф.Хаммер булади. 
Хаммер уларни бир-бири билан хеч хам келишмайдиган турли 
асослардан келиб чикдб, уз тизимларини яратганликларини 
танкдд кдлади.
www.ziyouz.com kutubxonasi


Диний антропологик фалсафани Хаммер Хенгстенберг каби, 
диний тамойил асосида ишлаб чикдци. У кейинги антропологлар 
фикрини ривожлантириб, априор ва апостериор татк,ик,от ус- 
лубларини кушиб юборади. Хаммер узининг таълимотини «фал- 
сафийрок,» кдлиб ишлаб чикдци. «Инсон билими, — деб ёзади 
олим, — 
«
f o h
» 
оркали олинмайди, аксинча, конкретликдан, 
хусусийликдан умумий гоявийликка боради». Шунинг учун \ам 
инсон билими гоя ва мавжудлик билан доимо урин алмашиб 
туриши лозим. Антропологиядаги янгилик, дейди Хаммер, ин­
сон борлигининг бирлигида эмас, балки ана шу бирликнинг 
субъектдаги тирикликни ва шахслиликни турли мазмуний шакл- 
ларда намоён булишидир. «Инсон, — деб ёзади Хаммер, — 
узини экзистенциал бирликда англатади хдмда булинганликда 
билади».
Хаммер, бошкд файласуф-антропологлар каби, Шелер кдра- 
шидаги зиддиятни хдмда камчиликларни курсатиб утади. Хам­
мер инсон хдётининг конкрет хддисасини теистик гоядан келти- 
риб чикдради. Хенгстенберг каби, соф инсонийликни илох;ий- 
лик, маънавийлик ибтидоси билан боглайди. Хаммерда инсон 
конкрет хатти-хдракати маънавий ибтидодан келтириб чикдри- 
лади.
Мухдббат муносабатлари Хаммерда Хенгстенберг каби тал- 
Кин к,илинади. Лекин Хаммер купрок эътиборини аёл билан 
эркак уртасидаги интим муносабатларга кдратади.
Икки севишган кдлбнинг учрашуви табиий ва ру^ий муноса- 
батларни янги юксак даражага кутаради. Эркак ва аёлнинг му- 
^аббати икки кдлбни булинганлигини аник, намоён килади. Улар 
бирлашганда туликдик юзага келади. 

Download 13,41 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   112   113   114   115   116   117   118   119   ...   134




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish