9 – мавзу: фалсафий антропология (инсон ҳАҚидаги таълимот) Инсон муаммосининг фалсафий талқини

---

9 – МАВЗУ: ФАЛСАФИЙ АНТРОПОЛОГИЯ (ИНСОН ҲАҚИДАГИ ТАЪЛИМОТ)
 
Инсон муаммосининг фалсафий талқини 
Инсоннинг табиати ва моҳиятини нима ташкил қилишини билишга қизиқиш қадим 
даврлардан бошланган. Инсон пайдо бўлибдики, у ўзини қуршаган дунѐни, унда ўзининг 
ўрнини ўрганиб келади.
Ҳозиргача, бизга маълум бўлган 2,5-3 минг йилдан бери фалсафа ва бошқа турли 
аниқ фанлар - турли илм соҳалари, уларгача эса мифология ва дин ҳам инсонни турли 
томондан, турли воситалар, йўллар билан ўрганиб уларнинг ҳар бири инсонни ўзича, 
ўзига хос жиҳатдан изоҳлаб, тушунтириб келишади. Шулар асосида инсон тўғрисида 
турлича тасаввурлар, турли хил таълимотлар, турли-туман назария концепция пайдо 
бўлади. 
Инсон муаммосини қадимдан бошлаб деярли кўпчилик аниқ фанлар ҳам ўрганиб 
келади. Хусусан, инсонни антропология, психология, педагогика, медицина фанлари, 
санъат ва маданият соҳаларига оид: адабиѐтшунослик, эстетика, этика фанлари; 
тилшунослик фанлари ҳам ўрганиб келишади. Булардан ташқари, тарих, иқтисод, 
сиѐсатшунослик, ҳуқуқшунослик фанлари ҳам инсон ҳаѐтининг у ѐки бу томонларини 
ўрганади. Инсоннинг танаси унинг ташқи ва ички тузилиши, ундаги ҳаѐт жараѐни каби 
табиий томонларини анатомия, физиология, биология, гистология, генетика сингари 
табиатшунослик фанлари ўрганади. Лекин бу барча санаб ўтилган фанлар инсонни турли 
томондан, унинг турли конкрет жиҳатларини ўрганади холос. Уларнинг ҳеч бири инсонни 
бир бутун ҳолда олиб, унинг умумий томонларини, яъни моҳиятини ва туб 
хусусиятларини ўрганмайди. Бу вазифани қадимдан фалсафа фани бажариб келади.
Инсон муаммосининг фалсафага оид масалалари деб қуйидагиларни ҳисоблаш 
мумкин: а) инсон моҳияти; б) инсонда ижтимоийлик ва биологик (табиийлик)нинг 
нисбати; в) шахснинг эркинлиги; г) инсоннинг мавжуд бўлиши (борлиғи) ва моҳиятининг 
диалектикаси; д) инсон ҳаѐтининг мақсад ва маъноси. 
Инсоннинг моҳиятини ўрганиш, аввало, унинг одам сифатида бошқа барча турдаги 
тирик мавжудотлардан, хусусан, ҳайвонлардан, ҳатто одамга жуда яқин маймунлардан 
фарқланувчи қандай табиий-биологик хусусиятларга эга эканлигини аниқлашни тақозо 
қилади.