U. Radjapov, F. Miraxmedov, G. Shorayeva jismoniy madaniyat nazariyasi va metodikasi

3.3. Ixtisoslashgan va kompleks sport maktablarining bosqichlari. Murabbiylar kengashi. Iqtidorli yoshlarni tanlash, qabul qilish tartiblari


Ixtisoslashgan va kompleks sport maktablarining bosqichlari

Avval ta’kidlanganidek, sport maktablari turli sport tashkilotlari, jamiyatlari va davlat idoralariga mansubdir. qaysi sohada bo’lmasin, sport maktablarining turlari, tashkiliy tuzilishlari, faoliyatlari umumiy qoida va tartiblar (Nizomlar) asosida amalga oshiriladi. Shu sababdan ularni ikki yo’nalishga ajratish mumkin:

1. 
   Ixtisoslashtirilgan sport maktablari.
   

2. 
   Kompleks sport maktablari.
   

Ixtisoslashtirilgan sport maktabi ham, o’z navbatida, bir necha

54

bosqichlardan iborat. Uning asosiy xususiyati shundaki, unda faoliyat sportning faqat bir turi buyicha olib boriladi. Bunda quyidagi bosqichlarga amal qiladi:

1. 
   Turli yoshdagi (6-14) bolalar tayyorlov guruhlari.
   
2. 
   Oliy sport mahorati.
   

3. 
   Olimpiya o’rinbosarlari.
   

Birinchi bosqichdagi bolalar va o’smirlar sport maktablari (sport turlariga qarab) asosan jismoniy tayyorgarlik, jismoniy sifatlar hamda sportning texnik-taktik mazmunlarini o’rgatish bilan faoliyat ko’rsatadi.

Ikkinchi bosqichdagi sport maktablarida sportning texnik-taktik mazmunlarini singdirgan xolda turli yirik musobaqalarga tayyorgarlik davri o’tkaziladi.

Uchinchi bosqich sport maktablarida turli yoshdagi bolalar shug’ullanadilar. Ular tayyorgarlik maxorat egallash va olimpiya o’yinlari, xalqaro sport musobaqalarida qatnashuvchi sportchilarni tanlash davrlarini o’tkazadi.

Umuman olganda, ixtisoslashgan sport maktablarining ish faoliyati aniq va ixchamlashgan holda boshqarishni talab etadi. Bunda sport maktablari ma’muriyati, ayniqsa, murabbiylarning vazifasi o’ta mas’uliyatli hisoblanadi.

Kompleks sport maktablarining xususiyatlari shundaki, unda sportning bir necha turi (gimnastika, akrobatika, kurash, yengil atletika, futbol va hokazolar) bo’yicha bolalar jalb etiladi va mashg’ulotlar olib boriladi.

Kompleks sport maktablarida ham sport turlariga qarab shug’ullanuvchilarni bir necha guruhlarga (yoshi, jismoniy va sport tayyorgarligiga qarab) bo’lib, mashg’ulotlar alohida jadval asosida olib boriladi. Bunda muammo bo’ladigan jihatlar, asosan, sport inshootlari, sport buyumlari va kiyimlari bilan ta’minlashdir. SHu sababdan sport maktablari ma’muriyati zamonaviy ish usullari, xayriya jamg’arma uyushmalaridan foydalanish hamda pulli xizmatlar ko’rsatib (ijara, musobaqa, tijorat va hokazo), moddiy muammolarni hal qiladilar.

Kompleks sport maktablari faoliyatida xam yetuk sportchilarni tarbiyalab yetkazish, sharoit va zaruriyatlarga qarab yosh sportchilarni oliy sport mahorati maktablari, sport internat maktablari va olimpiya o’rinbosarlari bilim muassasalariga tavsiya qilish mumkin bo’ladi.

Sobiq Ittifoq davrida Toshkent, Samarqand, Andijon, CHirchiq va Buxoro shaharlarida ixtisoslashtirilgan sport internat-maktablari tashkil qilindi. Ular Respublika uchun juda ko’p sportchilar tayyorlab berishda katta xizmat qilib keldi. O’zbekiston mustaqil davlat bo’lgach, bu internatlar Olimpiya o’rinbosarlari maktabiga, keyinchalik esa bilim muassasalariga aylantirildi. Shu sababdan mahoratli sportchilar tayyorlash bilan birga jismoniy tarbiya va sport sohasida o’rta maxsus ma’lumotli kadrlar tayyorlash yo’lga qo’yildi. Bu, o’z navbatida, yurtimizda “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi”ni amalga oshirishda muhim ahamiyatga ega bo’lmoqda.

Murabbiylar kengashi
Sport maktablari va Olimpiya o’rinbosar lari bilim muassasalari Nizomida

55

murabbiylar kengashiga alohida e’tibor berilgan. CHunki yosh sportchilarni texnik taktik va ahloqiy jihatdan tarbiyalashda murabbiylar asosiy faoliyat ko’rsatadilar.

Sport maktablarining xususiyatlariga qarab murabbiylar kengashi tuziladi. Uning tarkibi murabbiylarning soniga qarab belgilanadi. Kengash raisi sport maktabi rahbari (direktor) hisoblanadi. Direktorning o’kuv-sport ishlari bo’yicha muovini, murabbiylar yoki xizmatchi xodimlardan kengash kotibi saylanadi.

Murabbiylar kengashi kalendar yili (yoki o’quv yili) bo’yicha ish rejasini tuzadi va tasdiqlaydi. SHunga ko’ra, har oyda bir marotaba (zarur bo’lganda undan ko’proq) Kengash yig’ilishi o’tkaziladi. Kengash tuzilgan reja asosida kun tartiblarini belgilaydi. Ularda, asosan, murabbiylarning ish faoliyati, hisobotlar, ota-onalar bilan ishlash, ta’lim-tarbiya jarayonlari, iqtidorli sportchi yoshlarni tanlash, sinovdan o’tkazish va qabul qilish masalalari muhokama qilinadi.

Ma’lumki, Mustaqillik yilarida rahbar va boshqa xodimlarni attestatsiyadan o’tkazish rasmiy odatga aylandi. Bu ishda sport maktablarining murabbiylari ham bevosita ishtirok etadi. Sport maktablarida murabbiylarni attestag’iyaga tayyorlash va o’tkazishda ularning nazariy bilim va amaliy faoliyatlari, davlat siyosati hamda olib borilayotgan islohatlarga munosabatlari inobatga olinadi. Eng muhimi, Respublika va xalqaro sport musobaqalarida sportchilarning qatnashish natijalari, bunda murabbiyning ijodiy faoliyati asosiy o’ringa quyiladi. Attestatsiya yakuni asosida murabbiylarga turli toifadagi (oliy toifagacha) unvonlar beriladi.

Shu sababdan ham aksariyat barcha murabbiylar, eng avvalo, iqtidorli yoshlarni tanlash, saralash va ular bilan katta maqsad yo’lida fidoyilik bilan mehnat qilishga harakat qiladilar.