Tuzuvchilar

 
KARTASHUNOSLIK fani bo‘yicha: 
Kartashunoslik fani va uning mazmuni. Fazoviy modellar sifatida xaritani ta’rifi va uni 
asosiy xususiyatlari. Umumgeografik va mavzuli xaritani elementlari. Boshqa kartografik 
tasvirlar. Er xakidagi fanlarda, xalk xo‘jaligi amaliyotida va ta’limda hamda mamlakat 
mudofaasida xaritalarni ahamiyati. Fan sifatida kartografiyani tarkibi (strukturasi), uni falsafiy, 
texnik, tabiiy va ijtimoiy fanlar bilan aloqasi. Kartografiyani aerokosmik metodlar (usullar) va 
geoinformatika bilan bog‘liqligi. Kartografiyani tasviriy san’at va dizayn bilan boglikligi. 
Kartografiya - fan, texnika va ishlab chikarish sohasi sifatida. Yer ellipsoidi. F.N.Krasovskiy 
ellipsoidi. Masshtablar. Kartografik proeksiyalar, ularni turlari va xususiyatlari. Proeksiyalarni 
tasniflash. Xaritalardagi uzunliklar, maydonlar, burchaklar va shakl xatoligi. Xatoliklarning 
ko‘rsatkichlari, xatoliklarning kiymatini aniqlash. Proeksiyalarni tanlash xakida. Dunyo, 
yarimsharlar, materiklar, Rossiya, O‘zbekiston xaritalari uchun ko‘proq ishlatiladigan 
proeksiyalar. Topografik xaritalarni proeksiyasi. Koordinata turlari. Ko‘p varaqli xaritalarni 
razgrafkasi va nomenklaturasi. Komponovka. Kartografik semiotika. Xaritaning tili. SHartli 
belgilar - ularni turlari va funksiyalari. Belgilar, chiziqli belgilar, izoliniyalar, sifatli fon, mikdorli 
fon, ma’lum joyga taalukli diagrammalar usuli, nuktalar usuli, areallar, xarakatdagi belgilar, 
kartogrammalar, kartodiagrammalar. Relefni tasvirlash usullari. Kartografik dizayn. Yozuvlarni 
ahamiyati va turlari. Yozuvlar - shartli belgilar sifatida. Kartografik shriftlar. Kartografik 
toponimika haqida tushuncha. Boshqa tildagi nomlarni berish. Xaritalarda yozuvlarni 
joylashtirish. Geografik nomlar ko’rsatkichi. Generalizatsiyani moxiyati, omillari va turlari. 
Xaritaga tushurilayotgan ob’ektlarni tanlab olish, senzlar va tanlab olish normalari. 

---

8 
Generalizatsiyani 
geometrik 
jixatlari. 
Sifat 
va 
mikdor 
tavsiflarini 
umumlashtirish. 
Generalizatsiyani aniqligi va ishonchliligi. Generalizatsiyani geografik prinsiplari. Punktlarda, 
chiziqlarda, maydonlarda joylashgan (tarkalgan) xodisalarni generalizatsiya kilish. Bir tekis va 
tarkok joylashgan xodisalarni generalizatsiya kilish. Geografik xaritalarni masshtabi, egallagan 
(koplagan) hududi va mavzui bo‘yicha tasniflash prinsiplari. Xaritalarni maksadi bo‘yicha 
tasniflash. G eografik xaritalarni tiplari: analitik, kompleks va sintetik xaritalar. X,ar xil maksadli 
xaritalar. Inventarizatsiya, Baholash, tavsiya va prognoz xaritalari. Tabiiy va ijtimoiy xodisalar 
xaritalarining tizimi. Umumgeografik xaritalarni ahamiyati. Kartaga olishni tashkil etish. 
Topografik xaritalar tizimi. Topografik xaritalarni mazmuni. Mayda masshtabli umumgeografik 
xaritalar. Gipsometrik xaritalar. Dengiz xaritalari. Mavzuli xaritaga olishning xolati. Tabiiy 
xaritalar. Axoli xaritalari. Iqtisodiy geografik xaritalar. Ekologo-geografik xaritalar. Tizim 
mavzuli xaritalar. Atlaslar - uziga xos kartografik ensiklopediyalar sifatida. Atlas 
kartografiyasining shakllanishi. Atlaslarni tasniflash. Tasniflash belgilari. Milliy va regional 
atlaslar. Ilmiy-ma’lumotnoma, ommabop hamda o’quv atlaslari. Kompyuter atlaslari, ularni tuzish 
va taqdim etish metodlari. Atlaslar geosistemalarni modeli sifatida. Atlaslarni to’liqligi, 
mukammalliligi va ichki bir butunligi. Milliy atlaslar. Xaritalarni yaratish uchun jalb etiladigan 
manbalar xakida tushuncha. Manbalarni turlari. Astronomo- geodezik manbalar, s’yomka (plan 
olish) materiallari, aerokosmik zondlash ma’lumotlari, statistik manbalar, grafik materiallar, 
adabiyot manbalari. Manbalar sifatida xaritalarni taxlil kilish va Baholash. Atlaslarni Baholash. 
Geografik xaritalarni tayyorlash metodlari. Xaritalarni yaratish boskichlari. Xaritani dasturi. 
Xaritalarni tuzish va taxrir kilish. Kartografiyada mualliflik. Xaritalarni nashr kilish xakida 
tushuncha. Kartogrfiyada ilmiy informatika. Kartografik bibliografiya va uni turlari. Rossiya va 
boshqa rivojlangan xorij mamlakatlarida kartografik bibliografiya. Kartografik adabiyotlar 
bo‘yicha bibliografik nashrlar. Referativ nashrlar. Avtomatlashtirilgan informatsion-kidiruv 
sistemalari. Xaritalar saqlanadigan joylar va kartografik informatsiya idoralari (tashkilotlari). 
Xaritalarni tahlil qilish va baholash xakida tushuncha. Baholash mezonlari. Xaritalarni 
ishonchliligi. Xaritalarni matematik asosi. Mazmunini tulikligini taxlil kilish. Informatsiya 
xajmini Baholash xakida. Xaritalarni geometrik aniqligini taxlil qilish. Xaritalarni zamonaviyligini 
taxlil kilish. Xaritalarni jixozlash sifatini Baholash. Xaritalarni ilmiy va g‘oyaviy qiymatini taxlil 
kilish. Xaritalarni taxlil kilish va Baholash metodlari. Atlaslarni taxlil qilish va baholash. 
Xaritalardan foydalanish xakida tushuncha. Kartografik tadqiqot usuli. Xaritalardan foydalanish 
priyomlari sistemasi: xaritalar bo‘yicha bayon, grafik va grafoanalitik usullar, matematik taxlil 
priyomlari, matematik statistika va informatsiya nazariyasi. Geografik informatsion sistemalar 
(GIS) xakida tushuncha. Geoinformatika - fan, texnologiya va ishlab chikarish sohasi sifatida. 
Kartografiya, masofadan turib zondlash va GISning birgalikdagi harakati. Avtomatik kartografik 
sistemalar GIS asosi sifatida, avtomatizatsiyani texnik vositalari. Geoinfomatsion xaritalashtirish. 
Joriy va dinamik xaritalashtirish. Elektron atlaslar. Telekommunikatsion tarmoqlar. Kompyuter 
turlaridagi xarita va atlaslar. Internetda xaritaga olish. Internet - GIS. Uzaro faoliyat istikbollari. 
Kartografiya tarixini predmeti va vazifalari. Manbalar. Eng kadimgi xalklarni kartografik suratlari. 
Kadimgi SHark mamlakatlarida kartografik tasvirlar. Kadimgi Gretsiyada geografiya va 
kartografiya. Kadimgi Rimda kartografiya. Klavdiy Ptolomeyni «Geografidan kullanma” asari. 
Urta asrda kartografiya. YAngi va eng yangi davr kartografiyasi. O‘zbekistonda kartografiyani 
tarixi, xozirgi xolati va rivojlanish istikbollari. Xalkaro kartografik tashkilotlar. Kartografiya 
soxasida xalkaro aloqalar va xamkorlik. Kartografiyani xozirgi xolati, vazifalari va rivojlanish 

---

9 
tendensiyalari.