Tuzuvchilar

GEODEZIYA fani bo‘yicha: 
Geodeziya fani va vazifalari. Geodeziya fanining boshqa fanlar bilan aloqasi. Xalk 
xo‘jaligining turli soxalarida geodeziyaning o‘rni va ahamiyati. Bino va inshootlarni qurishda, 
qishloq xo‘jaligi va melioratsiyada, er kadastrini yuritishda geodeziyaning o‘rni va ahamiyati. 
Geodeziya rivojlanishining asosiy bosqichlari va unda o‘zbek olimlarining urni. Respublikamizda 
geodezik ishlarni amalga oshiradigan tashkilotlar. Geodezik ishlarni boshqarish va tashkil qilishda 
O‘zbekiston Respublikasi Er resurslari, geodeziya, kartografiya va davlat kadastri davlat 
qo‘mitasining o‘rni. Erning shakli va o‘lchamlari. Satxiy yuza va geoid. Er sirtini tekislikka 
tasvirlashda er egriligining ta’siri. Geodeziyada qo‘llanadigan koordinatalar sistemalari: 
geografik, geodezik, yassi to‘g‘ri burchakli va qutbiy koordinatalar sistemalari. Gauss-Kryuger 
yassi to‘g‘ri burchakli koordinatalari hakida ma’lumot. Balandliklar sistemalari: mutloq va shartli 
balandliklar. Nuqtalar orasidagi nisbiy balandliklar. Karta, plan va profil. Topografik plan va 
kartalar uchun shartli belgilar. Masshtablar: sonli, chiziqli va kundalang masshtablar. Masshtab 
aniqligi. Topografik plan va kartalar nomenklaturasi. CHiziqlarni orientirlash. Geografik, 
geodezik va magnit meridianlar. Azimut va rumblar, ular orasidagi aloqa. Direksion burchaklar. 
To‘g‘ri va teskari direksion burchaklar. Meredianlar yakinlashishi. Magnit azimuti, magnit milini 
og‘ishi. Bussol to‘g‘risida tushuncha.Karta va planlarda azimut, rumb va direksion burchaklarni 
aniqdash. Joy relefining asosiy shakllari. Plan va kartalarda relefni tasvirlash usullari. 

---

4 
Gorizontallar usuli. Relef kesimi balandligi. Chiziq nishabligi. Quyilish grafigi. Gorizontallar 
bo‘yicha nuktalar balandligini aniqlash. Karta bo‘yicha profil tuzish. O‘lchashlar va ular turlari 
to‘g‘risida tushuncha. O‘lchash xatolari turlari. Tasodofiy xatolarining xossalari. Arifmetik o‘rta 
qiymat. Bitta o‘lchashni o‘rta kvadratik xatosi va chekli xato. O‘lchangan kiymatlar funksiyasi 
o‘rta kvadratik xatosi. Teng aniq emas o‘lchashlar. Vazn va vazn birligining xatosi. Gorizontal 
burchaklarni o‘lchash moxiyati. Teodolit asosiy qismlari. Texnik teodolitlar tuzilishi. Tashki va 
ichki fokuslanuvchi kurish trubalari. Adilaklar to‘ri va ularning tuzilishi. Texnik teodolitlarni 
tekshirish va tuzatishlari. Elektron teodolitlar xaqida ma’lumot. Gorizontal burchaklarni o‘lchash 
usullari. Burchaklarni to‘la kabul usulida o‘lchash va o‘lchash aniqligi. Vertikal burchaklarni 
o‘lchash. Vertikal doira nol o‘rni. Chiziq uzunligini o‘lchash usullari. Bevosita chiziq o‘lchash 
kurollari: o‘lchash lentasi va ruletkalar, ularni komparlash. CHiziq uzunligini po‘lat tasma bilan 
o‘lchash va uning aniqligi. Kiya chiziq gorizontal kuyilishini xisoblash. Borib bulmas masofani 
aniqlash. Chiziq uzunligini bilvosita o‘lchash asboblari - optik dalnomerlar; ipli dalnomer 
nazariyasi va unda chiziq o‘lchash. Elektron va lazer dalnomerlar xakida ma’lumot. G eodezik 
tarmoqlar xakida ma’lumot. Planli va balandlik geodezik tarmoq turlari va ularni barpo etish 
usullari. Teodolit s’yomkasining moxiyati, teodolit yo‘llarni qurish va ularni geodezik tayanch 
punktlarga bog‘lash. G eodezik to‘g‘ri va teskari masalalarni echish. Teodolit yo‘llarni utkazishda 
burchaklar va tomonlar uzunligini o‘lchash va natijalarni matematik ishlab chikish. CREDO_DAT 
daturiy ta’minoti yordamida teodolit yo‘llarini o‘lchash natijalarini ishlab chikish. Teodolit 
s’yomkasini bajarish; tafsilotlarni s’yomka kilish usullari: to‘g‘riburchakli va kutbiy 
koordinatalar, burchak va chiziq kestirmalar hamda stvorlar usullari. Burchak o‘lchash jurnali va 
abris; teodolit s’yomkasi planini koordinatalar bo‘yicha tuzish. Plan va kartalarda yuzani analitik 
va grafik usullarda xisoblash va ular aniqligi. Burilish nuktalari koordinatalari bo‘yicha poligon 
yuzasini aniqlash. 
Yuzani mexaniq usulda xisoblash va uning aniqligi. Qutbli planimetrni tuzilishi, tekshirishlari va 
tuzatishi. Planimetr bulak kiymatini aniqlash. Planimetr yordamida yuzani xisoblash va bog‘lash. 
Elektron planimetrlar xakida ma’lumot. CREDO_ZEMPLAN dasturiy ta’minoti yordamida 
yuzalarni xisoblash. Nivelirlashning moxiyati va metodlari. Geometrik nivelirlashning “o‘rtadan” 
va “oldinga” usullari. Er egriligi va refraksiyani geometrik nivelirlash natijasiga ta’siri. Murakkab 
geometrik nivelirlash. Nivelirlar turlari. Aniq va texnik nivelirlar tuzilishi. Ularni tekshirishlari va 
tuzatishi. Nivelir reykalari tuzilishi va tekshirishlari. Chiziqli inshoot trassasi o‘qini joyga 
ko‘chirish va maxkamlash. Trassa o‘qi burilish burchaklarini o‘lchash, piketlarga bo‘lish va 
doiraviy egri bosh nuktalarini joyda belgilash. Piketaj daftarchasini yurgizish. Trassani piketlar 
bo‘yicha nivelirlash. Nivelirlash jurnalini ishlab chiqish va joyni bo‘ylama va kundalang 
profillarini chizish. Profilga loyiha elementlarini tushirish. YUzani nivlirlash. YUzani nivelirlash 
moxiyati va usullari. Kvadratlar bo‘yicha yuzani nivelirlash. Nivelirlash natijasini ishlab chikish 
va joy topografik planini tuzish. Taxeometrik s’yomka moxiyati, s’yomkani bajarish uchun 
asboblarning tuzilishi. Optik va elektron taxeometrlar, ular tuzilishi va ishlash prinsipi. 
Trigonometrik nivelirlash va uning aniqligi. Taxeometrik s’yomka asosi. S’yomkani bajarishda 
dala o‘lchash ishlari. O‘lchash natijalarini ishlab chikish va topografik planni tuzish. Auto_CAD 
dasturiy ta’minotidan foydalanib joy topografik planlarini tuzish. Menzula s’yomkasi moxiyati. 
Menzula jixozlari va ularni tuzilishi. Menzula va kipregelni tekshirishlari va tuzatishi. Menzula 
s’yomkasining geodezik asosi. Menzula s’yomkasini bajarish. Planshetini shartli belgilar asosida 
ishlab chikib rasmiylashtirish. Global navigatsion sun’iy yo‘ldosh sistemasi hakida ma’lumot. 

---

5 
GPS dan foydalanish. Kinematik GPS. Real vakt rejimidagi (RTK) s’yomka. Davlat III va IV sinf 
nivelir tarmoqlarini loyihalash; nivelir belgilarini o‘rnatish. Silindrik adilakli aniq nivelirlar, ularni 
tekshirish va sinashlari. Kompensatorli va raqamli nivelirlar. Nivelir reykalari, ularni tekshirish va 
sinashlari. III va IV sinf nivelirlashni bajarish. Nivelirlash xatolari manbalari va o‘lchashlar 
aniqligini Baholash. Nivelir tarmoqlarini sodda usullarda tenglashtirish va nivelirlash belgilari 
balandligini xisoblash. 1 va 2- razryad zichlash triangulyasiyasi va uni qurish chizmalari: geodezik 
to‘rtburchak, markaziy sistema va uchburchaklar zanjiri. Aniq optik teodolit va elektron 
taxeometrlar, ularni tekshirishlari. Tarmoqda burchaklarni o‘lchash usullari va natijalarini ishlab 
chikish. Tarmoqni sodda usulda tenglashtirish. Planli tarmoq punktlarini to‘g‘ri va teskari 
geodezik kestirmalar orkali zichlash. Zichlashtirish planli tarmoqlarini 1 va 2 razryad 
poligonometriya usulida kurish. Poligonometriya loyihasini tuzish, punktlar markazini joyda 
mahkamlash.Tomonlar uzunligini va burchaklarni o‘lchash, o‘lchash aniqligi. Poligonometriyani 
tayanch punktlarga bog‘lash. Poligonometriyani dastlabki xisoblashlari. Yakka poligonometrik 
yo‘l va tarmoqlarni sodda usullarda tenglashtirish; o‘lchashlar aniqligini Baholash.