Тузувчидан Ушбу "Электр схемаларни ўқиш"

Трансформатор, автотрансформатор ва магнит кучайтиргичларнинг 
шартли
белгилари.
Электр машиналарни белгиланишига ўхшаш 
трансформатор ва автотрансформаторларни белгилашда график шартли 
белгиларни учта тузилиш усули мавжуд. Мисол учун, 4,а,б-расмларда 
соддалаштирилган якка чизиқли усулда уч фазали икки ўрамли 
трансформатор ва автотрансформатор шартли белгилари кўрсатилган 

---

14 
(автотрансформаторда юқори кучланишли ўрам ёй шаклида чизилган).
4,в-расмда соддалаштирилган кўп линияли (I шакл) ва ёйилган ( II шакл) 
усулларда бир фазали икки ўрамли трансформаторнинг шартли белгиси 
кўрсатилган. Трансформатор ўрамлари белгиланишидаги яримайланалар 
сони аниқ ўрнатилмайди. Магнит кучайтиргичнинг ишчи ўрамлари ва 
бошқариш ўрамлар белгиланишида мувофиқ икки ва уч яримайланали 
шартли белгилар ишлатилади. 
4-расм. Трансформатор, автотрансформатор ва магнит кучайтиргичларнинг 
шартли белгилари (а-р) 
4,г-е-расмларда соддалаштирилган кўп линияли ва ёйилган усулларда 
уч фазали икки ўрамли трансформатор ва автотрансформатор шартли 
белгилари ҳамда юклама билан ишлаш режимида кучланишни ўзгартириш 
қурилмаси бўлган уч фазали уч ўрамли трансформаторнинг шартли 
белгилари келтирилган. Белгидаги стрелка кучланиш ўзгартирилишини 
кўрсатади. 
4,ж-и-расмларда соддалаштирилган ва ёйилган усулларда токни ўлчаш 
трасформаторининг белгиси берилган. Ягона ўзакка ўрнатилган иккиламчи 
ўрамлар сони битта ва иккита. 4,и расмдаги ўрамлар белгиси устига чизилган 
шартли белги магнит ўзак тез тўйинишини билдиради. 

---

15 
4,к-расмда қўшимча магнитловчи ўрами мавжуд бўлган бир фазали 
трасформатор белгиси берилган. Унда қўшимча ўрам белгиси магнит ўзак 
белгиси устига чизилган. 
Икки ишчи ўрам ва ягона бошқарувчи ўрамли ҳамда кетма кет уланган 
икки ишчи ва икки бошқариш ўрамли магнит кучайтиргиларнинг шартли 
белгилари 4,л,м-расмларда келтирилган. Нуқталар ўрамни бошланишини 
билдиради. Хотиранинг ферромагнит элементи (хотира трансформатори)
4,н-расмдаги шартли белги билан белгиланади. 4,о-расмда шу 
трансформаторнинг ёйилган шаклидаги белгиси кўрсатилган. Белги 
юқорисидаги шартли белгича магнит ўзакнинг магнитланиш 
характеристикаси тўғри тўртбурчак шаклига эга эканлигини билдиради. 
Магнит ўзакда ўрамлар сони кўп бўлганида ҳамда ўзаклар сони ҳам кўп 
бўлган ҳолларда схемаларда 4,п-расмда келтирилган шартли белгини 
ишлатиш мумкин. Бунда вертикал чизиқлар ўзакни билдиради, горизонтал 
чизиқлар бўлса электр боғланишларни кўрсатади, қия чизилган чизиқча шу 
ўзакда ўрам борлигини билдиради. Қия чизиқчанинг қуйи учи ўрамнинг 
бошланиши бўлади. Токнинг мусбат импульси чапдан ўнг ва ўнгдан чапга 
ўтганида магнит ўзак “1” ва “0” ҳолатларига мувофиқ қайта магнитланади. 
Ўрам белгиси ёнида рақам билан ўрамлар сонини кўрсатиш мумкин, мисол 
учун 2. 
Мисол учун, 4,р-расмда саккизта ўрами бўлган хотира трасформатори 
белгиси келтирилган. Бунда 2,3 ва 7 ўрамлар магнит ўзакни “1” ҳолатига, 
1,4,5,6 ва 8 ўрамлар бўлса “0”га қайта магнитлайди.