Тузувчи: пс ф. н., доц. Шойимова Ш. С. Тошкент педиатрия тиббиёт институти педагогика ва психология кафедраси

Гиппократ
(эрамиздан аввалги 460-377 йиллар)
X-XI асрга келиб қадимий Шарқда Яқуб бин Исаак ал-Киндий, Абу Наср ал-Фаробий, Абу Бакр ар-Розий, Абу Али ибн Сино ва бошқалар фалсафа, тиббиёт ва психология соҳаларини жадал ривожлантирадилар. Уларнинг асарларида кўплаб психологияга оид муаммоларга ойдинлик киритилган. Жумладан, машҳур мутафаккир Абу Бакр ар-Розий (865-925 йиллар) беморларни даволашда руҳий таъсир қилиш усулларини кенг қўллаган. У касалликнинг келиб чиқиш сабабларини, уларнинг оқибатларини ўрганиб, психопрофилактика ва психогигиена соҳаларига оид билимларни ривожлантирган. Шунингдек, Абу Бакр ар-Розий асарларида шифокор бурчи, тиббий маслаҳатлар ҳақида ҳам маълумотлар учрайди.
Абу Али ибн Сино бош миянинг атроф муҳитдаги нарса ва ҳодисаларни ўзида турли хил шаклда акс эттириш қобилиятига эга эканлигини англаб етган. Ташқи таъсирлар аввало сезгилар орқали намоён бўлиши ва улар кўриш, эшитиш, ҳид билиш, таъм ва тери-туйғу кўринишга эга эканлигини, уларнинг хусусиятлари ва аҳамияти ҳақида тўхталиб, ҳар қайси сезгининг бош мияда алоҳида бошқариб турадиган маркази борлигини таъкидлаган.
Мутафаккир психик фаолият билан одам саломатлигининг бир-бирига таъсир этиш кучи қанчалик катта аҳамиятга эга эканлигини исбот қилишга ҳаракат қилади. Ибн Сино ўзининг назарий билимларини турли тажрибалари натижаларига кўра асослаб беришга ҳаракат қилади.
Абу Али Ибн Сино
(980-1037)
X-XI асрларга Шарқда илм-фан ва тиббиёт гуркираб ривожланган бўлса, Европа мамлакатларида эса турғунлик (V-ХV асрлар) ҳукмрон эди. XVI асрдан бошлаб Европада ҳам илм-фан тараққий этиб, буюк кашфиётлар яратилади ва XVI-XVII асрлар уйғониш даври деб аталади. Бу даврда биология ва физиология соҳасида А.Везалий (1514–1564), В.Харвей (1578–1657) каби буюк олимлар етишиб чиқди. А.Везалий бош мияни очиб ўрганиб, руҳий жараёнлар мия суюқликлари бўйлаб оғади, деб мулоҳазани илгари суради.
А.Везалий (1514–1564)
1879 йили Лейпцигда биринчи психологик лаборатория ташкил қилган Вильгельм Вундт (1832-1920) психологиянинг структуравий мактаб йўналишига асос солади. Вундт психологиянинг асосий вазифаси сифатида онг жараёнини қисмларга ажратиш ва улар ўртасидаги қонуният боғланишларни ўрганиш таклифини киритади.