Turk xalq adabiyotiga oid terminlar lug‘ati âGÂz-i dâSTÂN

TEKERLEME. Çeşitli ses taklitlerinden, ölçü ve kafiyeden, ikileme ve tekrarlardan yararlanarak olusturulan söz kümesi. Halk edebiyatının anonim ürünlerinden olan tekerlemeler; daha çok çocukları eğlendirmek amacıyla uydurulmuştur. Tekerlemede yer alan sözlerin ustaca söylenişi, şaşırtıcı buluşlar; hayal zenginliği çocuklara büyük keyif verir, tekerlemeler "masal", "oyun" ve "tören" tekerlemeleri diye gruplara ayrılırlar.
TEZAYTISHLAR. Turlicha ovoz taqlidlaridan, vazn va qofiyadan, ikkilanish va takrorlamalardan foydalanib yuzaga keladigan so‘z guruhi. Xalq adabiyotining anonym unsurlaridan bo‘lgan tezaytishlar ko‘pincha bolalarni xursand qilish maqsadida to‘qilgandir. Tezaytishda tarkib topgan so‘zlarning tezda va hayajon bilan aytilishi bolalarga hayol kuchini va katta xursandchilikni ulashadi, tezaytishlar “ertak”, “o‘yin” va “to‘y-marosim” tezaytish guruhlariga bo‘linadi.

KOŞMA. Halk şiiri biçimlerindendir. On birli hece ölçüsüyle söylenip yazılır. Uzunlukları üç ilâ beş dörtlük arasında değişebilir. Kafiye düzeni: ebeb, cccb, dddb ... şeklindedir. İlk dörtlüğü xaxa veya aaab şeklinde kafıyeli koşmalar da vardir. Halk edebiyatı nazım biçimleri içinde en çok sevilen ve rağbet edilen bir şekli olan koşmalar duygu yük1ü, içtenlikli, lirik şiirlerdir.
QO‘SHMA. Xalq she’ri turlaridandir. 11 bo‘g‘inli barmoq vaznida aytilib yoziladi. Uzunliklari 3 va 5 to‘rtlik orasida o‘zgarishi mumkin. Qofiya tuzilishi: edeb,cccb, dddb… shaklidadir. Dastlabki to‘rtligi xaxa yoki aaab shaklidagi qofiyali qo‘shiqlar ham uchraydi. Xalq adabiyoti nazm turlari ichida eng ko‘p sevib kuylanadigan va ma’qullanadigan qo‘shiqlar his-tuyg‘u, mas’uliyat, samimiyatli lirik she’rlardir.

KARAGÖZ. Hayâl, zıll-ı hayêl, hayâl-i zıll, hayâl-i sitare. Bir çeşit halk tiyatrosu sayılan tanınmiş Türk gölge oyunu. Bu oyunda yer alan iki asıl kahramandan birinin adı. Deve derisinden yapilmış boyalı kahramanların renkli gölgeleri, arkadan vuran bir işıkla Karagözcülerin 'ayna' dedikleri beyaz perdeye yansitilır. Hayalî veya hayalbaz denilen bir kişi tarafından oynatılan renkli şekillerin perdeye yansılan hareketleri ve yine oynatıcı tarafından oyunun iki asil kahramanına (Hacivat ve Karagöz) özgü konuşmalar, izleyicileri eğlendirir, oynatıcının bir de yardımcısı vardır. Kesintisiz bir oyun olan Karagöz'ün mukaddime, muhavere, fasıl ve bitiş olmak üzere dört bölümü vardır. İki asil kahramanından başka Karagöz oyununda şu tipler de yer alır: Çelebi, Zenne, Tiryaki, Beberuhu, Matiz (sarhoş), Külhanbeyi, Tuzsuz Deli Bekir, Bolulu, Tatar, Arap, Arnavut, Yahudi, Ermeni... Oyunun birinci dereceki kahramanı olan Karagöz, okuması yazması olmayan, işsiz, fakir ama nüktedàn ve zekî bir adamdir. Diğer baş kahraman Hacivat ise bilgiç geçinen, gösterişi seven, okuma yazması olmasına karşı bazı kelimeleri iyi telaffuz edemeyen yarı aydın biridir. Karagöz, bir bakima halkı temsil eder; Hacivat da üst kesimi. Oyunun esası, Hacivat'ın söylediklerinin Karagöz tarafından yanlış anlaşılmasi ûzerine kuruludur. Tiplerin perdeye yansilmasi sirasında müzikten de istifade edilir. Karagöz. 14. asrdan beri var olduğu bilinen, o günden bu güne halkımızın tiyatro ihtiyacını karşılayan bir halk ve sahne oyunudur.