|
Qishloq xo’jaligida ishlab chiqarishni hisobga olish va mahsulot tannarxini aniqlashning xususiyatlari
Korxonaning moliya-xo'jalik faoliyati uning uchun zarur bo'igan pul mablag'lari, xom-ashyo, asosiy materiallar, sotib olingan yarim tayyor mahsulotlar va butlovchi buyumlar, yordamchi materiallar, asbobuskunalar, imorat, inshoot va boshqa moddiy boyliklar bilan ta'minlangandan soOng boshlanishi murnkin. lshlab chiqarish jarayonida yuqorida sanab o'tilgan mehnat buywnlariga kishilar mehnat qurollari bilan ta'sir qilib, mehnat buyumlarining shakl va ko'rinishlarini o'zgartiradi, natijada ishlab chiqarish xarajatlari paydo bo'ladi. Bu xarajatlar ishlab chiqarilayotgan tayyor mahsulotning asosini tashkil qiladigan mehnat buyumlarining qiymati, ulaming shaklini o'zgartirishga ta'sir qilgan ishchilar ish haqi va ish haqiga nisbatan hisoblangan har xii ajratmalar summasi, mehnat buyumlariga ta'sir qilishda ishchilar tomonidan foydalanilgan mehnat qurollarining" amortizatsiya summasi hamda ishlab chiqarish faoliyatini boshqarish va unga rahbarlik qilish bilan bog'liq bo'igan ko'plab sarf-xarajatlar yig'indisidan iborat bo'ladi. lshlab chiqarish jarayoni bilan aloqador sintetik schotlar to'g'risida qisqacha tavsif berib chiqish yo'li bilan ishlab chiqarish jarayoni hisobining vazifalari va ahamiyati haqida talabalami tanishtirib chiqamiz. lshlab chiqarish jarayonining pirovard natijasidan tayyor mahsulotlar olinadi. Korxonalarda ishlab chiqarish jarayoni biznes-reja va shartnoma-kontraktasiya asosida amalga oshirilib, ularda ish lab chiqariladigan mahsulotlar hajmi va reja tannarxi belgilanadi. Buxgalteriya hisobida ishlab chiqarish xarajatlari va olingan mahsulotlar aks ettiriladi hamda mahsulotlaming haqiqiy tannarxi hisobkitob qilinadi. Ishlab chiqarish jarayonini hisobga olishning asosiy vazifalari quyidagilardan iborat: natural va pul ifodasida ishlab chiqarishning haqiqiy hajmini aniqlash. Bunda jami ish lab chiqarilgan mahsulotning miqdori kabi, ular ayrim turlarining ham miqdori aniqlanadi;
ishlab chiqarishga qilingan xarajatlami aniqlash va mahsulotlaming haqiqiy tannarxini hisoblash. Buning uchun korxonaning jami ishlab chiqarilgan mahsulotga qilgan xarajatlari hamda alohida mahsulot turlarining tannarxi aniqlanadi. Ishlab chiqarish jarayonini hisobga olish uchun maxsus schotlar tayinlangan. Ulaming asosiylaridan biri 2010-«Asosiy ishlab chiqarish» schoti bo'lib, mahsulot ishlab chiqarish uchun qilingan xarajatlami aks ettirish va ishlab chiqarilgan mahsulotning haqiqiy tannarxini aniqlash uchun qo'llaniladi. Ushbu schotning debet tomonida mahsulot ishlab chiqarish uchun qilingan barcha xarajatlar to'planadi, uning kreditida esa ishlab chiqarilgan mahsulotlar reja tannarxi bo'yicha baholanib aks ettiriladi. Hisobot davri oxirida ishlab chiqarilgan mahsulotlaming haqiqiy tannarxi aniqlanib, reja tannarx haqiqiy tannarx darajasiga yetkaziladi. Bu ikki xiI usulda amalga oshiriladi. Birinchisi, agar haqiqiy tannarx reja tannarxdan past, ya'ni xarajatlar tejalgan bo'lsa, o'rtadagi farq summaga bu schotning krediti bo'yicha «qizil stomo» yozuvi amalga oshiriladi. Ikkinchisi aksincha, ya'ni haqiqiy tannarx reja tannarxdan yuqori bo'lsa, o'rtadagi farq summaga (rejadan oshiqcha sarflangan summaga) qO'shimcha buxgalteriya yozuvi tuziladi. Shu tarzda reja tannarx bilan haqiqiy tannarx o'rtasidagi farq tuzatiladi (korrektirovka qiIinadi). 2010-«Asosiy ish lab chiqarish» schoti aktiv bo'lib, uning debetida tugallanmagan ishlab chiqarish qoldig'i qolishi mumkin. Alohida mahsulot turlarining tannarxi analitik schotlar ma'lumotIari bo'yicha aniqlanadi. Analitik schotlar 20 I O-«Asosiy ishlab chiqarish» schotiga buyumlaming alohida turlari yoki bir xiI mahsulotlar guruhlari bo'yicha ochiIadi. Oy davomida bu schot debetiga faqat bevosita asosiy ishlab chiqarish schotining tegishli analitik schoti debetiga yozish va aniq bir mahsulot tannarxiga qo'shish mumkin bo'lgan xarajatlar yoziladi. BundaY xarajatlar bevosita (to'g'ri) xarajatlar deb ataladi. U1arga ma'lum mahsulot turlarini ishlab chiqarish uchun sarflanadigan asosiy Materiallar, ish lab chiqarish biIan band bo'lgan xodimlaming ish haqi, texnologik maqsadlar uchun ishlatiladigan yoqilg'i, elektr enyergiyasi, bug' va boshqalar kiradi. Vshbu schotning yoki tegishli analitik schotning debetiga bevosita olib borish imkoni bo'lmagan, ishlab chiqarishni tashkil etish va boshqarish xarajatlari bilvosita (egri) xarajatlar deb ataladi. Vlar maxsus yig'ib-taqsimlovchi schotlarda hisobga olinadi. Umumishlab chiqarish xarajatIariga quyidagilar kiradi: bo'linmalarning boshqarish va xizmat ko'rsatish xodimlarining ish haqi ijtimoiy sug'urta ajratmalari bilan birga, sexlaming binolarini yoritish, isitish va suv ta'minoti, amortizatsiya va joriy ta'mirlash xarajatlari, mehnatni muhofaza qilish va boshqa xarajatlar. 251O-«Umumishlab chiqarish xarajatlari» schoti bo'yicha analitik schotlar sanoat korxonalarida sexlar bo'yicha., qishloq xo'jalik korxonalarida tarmoqlar (o'simlikchilik, chorvachilik, sanoat ishlab chiqarishi va h.k.) bo'yicha ochiladi, analitik schotlar doirasida xarajatlar hisobi moddalar bO'yicha yuritiladi. Barcha tegishli xarajatlar oy davomida 251O-«Umumishlab chiqarish xarajatlari» schotining debetida hisobga olib boriladi. Oy oxirida bu xarajatiar ishlab chiqarilgan mahsulot (ish, xizmat) tannarxiga qo'shish va tannarx hisoblash maqsadida 2510-«Umumishlab chiqarish xarajatiari» schotining kreditidan 2010-«Asosiy ishlab chiqarish» schoti va boshqa tegishli schotlar debetiga taqsimlash yo'li bilan o'tkaziladi. Taqsimlash hisob-kitobi tegishli tarmoqda qabul qilingan taqsimlash uslubiga muvofiq shu tarmoqdagi bevosita xarajatlarga mutanosib amalga oshiriladi. Masalan, ishlab chiqarishdagi ishchilaming ish haqiga mutanosib, qurilmalaming ishlagan mashina-soatiariga mutanosib yoki qandaydir boshqa usul bo'yicha hisob-kitob qilinadi. Qishloq xo'jaligidagi umumishlab chiqarish xarajatlari asosiy tarmoqlaming bevosita xarajatlariga (o'simlikchilikda - urug'lik, chorvachilikda - emxashak, sanoat ishlab chiqarisliida - xom-ashyo va Materiallar qiymati chegirib tashlangan holda) mutanosib taqsimlanadi. Shunday qilib, bu schot bo'yicha barcha xarajatlar hisobdan o'chirilib, oy oxirida qoldiq qolmaydi. Ammo bu schot oy davomida debet qoldiqqa ega bo'lganligi sababli aktiv schot hisoblanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
