Туребеков М

Ирландияны жаўлап алыўы. 
Генрих II феодаллардың қоллаўы менен 
Ирландияға атланыс жасайды (1169-1170-жыллары). Ол жерге корол барып оны 
басқарыўшы деп мойынлайды. Ол жерде феодализм жаңа пайда болып атыр 
еди. Генрих II Шотландияны бағындырыўға урынды. 1174-жылы корол Уильям 
Льва тутқынға түседи. Ол бойынша вассоль болып шәртнама дүзиледи. 
Англия халқының қәлиплесиўи. 
Франциядан шыққан нормандылар 
ҳәм басқалар Англияның жергиликли халқы менен қосылып кетеди. XII әсир 

---

116 
даўамында корол өзиниң актлеринде «французлар ҳәм англичанлар» делинген. 
XII әсирдиң ақырында этник ҳам тил бойынша айырмашылықлар жоғалады. 
Англия XIII әсирлерде
. Дийханшылық раўажланады. Онда үш атызлап 
егиў қәлиплеседи. Әсирдиң ақырында елде 280 қала типиндеги посёлкалар 
болған. Орайлық қала ретинде Лондон қәлиплеседи. Түслик, орайлық, шығыс 
жерлеринде дәнли егинлер егиў, батыс, арқа-батыс, арқа-шығыс жерлеринде 
гөш, сүт ҳәм жүн жетистириў раўажланады. Базардың раўажланыўы менен 
аўыл-хожалығында барщинаның көлеми көбейди. Ақша рентасының муғдары 
артады. 
Қалалардың раўажланыўы
. XIII әсирде қалалардың экономикалық ҳәм 
социаллық-сиясий раўажланыўы болады. XIII әсирдиң басларында 80 ири 
қалалар болса, ол әсирдиң ақырына келип 113 қала өзлериниң жеңилликлерин 
алады. Оларда өнерментлер менен ҳәм қала басқарыўшылары менен гүрес 
барады. 
XIII әсирдеги сиясий раўажланыў
. Сиясий гүрестиң биринши басқышы 
Генрих II кишкене баласы Иоаннаның басқарған дәўирине туўра келеди (1199-
1216-жыллар). Оның Франция менен урысын баронлар қолламады. Баронларға 
қарсы рыцарлар ҳәм қала халқы гүрести. Урыста француз королы Филипп II 
Август оның Франциядағы жерлерин басып алады (Нормандия, Анжу, Мэн, 
Турень, Пуатенниң бир бөлимин). Королдиң келисимсиз архиепископты 
(Кентаберийский Стефан Ленгтон) папа қойғаны себепли екеўи ортасында 
келиспеўшилик пайда болады. 1212-жылы папа Иоанна англия коронасын 
француз короли Филипп II береди. Сонлықтан ол папаға ҳәр жылы 1000 марк 
гүмис пул төлеп, ғәрезли болады. 1215-жылы баронлар пайтахтқа келеди ҳәм 15 
июнь күни «великая хартия вольностей» деген ҳүжжетке қол қойылады. Онда 
баронлардың ҳәм церков феодалларының қызығыўшылығы көрсетиледи. 
Король церковлық сайлаўларды қоллаўы ҳәм өзиниң вассолларынан салықты 
көп алмаўы мойынланды. Ол королликтеги улыўмалық кеңестиң келисимисиз 
«қалқан салығын» жыйнай алмайтуғыны белгиленди. Бул кеңестиң қурамына 
баронлар кирген. Оларды судлағанда тек өзлери менен атағы тең адамлар 
қатнасқан (пэры). Олардың келисимисиз корол баронларды қамай алмайды. 

---

117 
Пэрлердиң ишинен 25 адамнан ибарат болған комитет дүзилди. Лондон ҳәм 
басқа қалалардың халқынан салық жыйналмаўы белгиленди. Рыцарларға ҳәм 
еркин дийханларға салықлардың муғдары көбеймейтуғын болған.