Туребеков М

§ 
4 XI-XV әсирлердеги Англия 
 
Англия XI-XII әсирлерде.
Нормандылардың жаўлап алыўы. XI әсирдиң 
орталарында феодаллық дүзим үстемлик етеди. Бирақ феодалласыў еле 
тамамланбады. 1066-жылы елди нормандлар жаўлап алады. Папа Вильгелмниң 
Англия тахтына талабын қуўатлайды. Олар 1086-жылы улыўмалық жер 
дүзимин жүргизеди. Ол «қорқынышлы суд китабы» деп аталынады. Олар 
Эдуардтың басқарыўы, жаўлап алғаннан соңғы жағдайлар ҳәм 1086-жылғы 
дизимге алыўы көрсетиледи. 
Аграрлық дүзим ҳәм XI-XII әсирлердеги дийханлардың аўхалы. 

---

115 
Англияда бул дәўирде 1,5 миллион адам жасаған. Олардың 95% аўылда 
жасаған. Халықтың баслы кәсиби дийханшылық еди. Дийханлар барщинада 
иследи ҳәм лордларға ақшалай салық төлеген. Азлап еркин дийханлар 
сақланып қалды. 
Қалалардың ҳәм социаллық-сиясий раўажланыўы
. Қалалар X-XI 
әсирлерде өнерментишилик ҳәм саўда орайы ретинде раўажланды. Оларда 
улыўма халықтың 5% жасаған. Қалалардан Лондон, Бостон, Дувр ҳәм 
басқалары қоңсы жерлер менен саўда жүргизген. Сыртқа жүн, қорғасын, 
қалайы, мал, нан ҳәм тери шығарған. XI әсирде әсиресе XII әсирде базарлар 
шөлкемлеседи. Оларға Италиядан, Германиядан ҳәм Фландриядан саўдагерлер 
қатнасты. Қалалардың өсиўи менен ондаға сословиялар қәлиплеседи. 
Қалаларда өнерментшилик цехлары пайда болады. Олар қала басқарыўшылары 
менен гүреседи. Вильгелмниң кишкене баласы Генрих I (1100-1135-жыллары) 
мәмелкетлик аппараты беккемлейди. Кароль кеңесиниң роли күшейеди. Оған 
судялар, қазна ҳәм салық жыйнаў шөлкемлери күшейеди. Шахмат доскасы 
палатасы деп аталған ақша айналысының роли артады. Генрих I өлгеннен 
кейин, оның баласы болмағанлықтан, карольдиң аталас туўысқаны Стефан 
басқарады. Ол өлгеннен соң мәмлекетти Генрих I қызының баласы Плаптагенет 
басқарыўы белгиленеди. Ол 1154-жылы Генрих II деген ат пенен мәмлекетти 
басқарады. Суд реформасы өткерилип, ол бойынша сеньорлық судлардың 
орнына корол судын күшейтти. Әскерий реформа бойынша феодаллардың 
хызмети кишкене ўақыт болған. Ал қалған ўақытын ақша менен өтейтуғын 
болады. Генрих II церьковлық судта қадағаламақшы болады. Оның 
нәтийжесинде папа менен қарсыласады.