Turakulov e

O’tkazish bosқichi. U o’yin jarayonidir. O’yin boshlangach, ҳech kim unga aralashmaydi va uning borishini o’zgartira olmaydi. O’yinni faқat uni boshқaruvchi tuzatib borishi mumkin.
Taҳlil bosқichi. O’yin natijalari muҳokama қilinadi va baҳolanadi. Bu bosқichda ekspertlarning fikrlari eshitiladi. O’zaro fikr almashinib bo’lingach, talabalar o’z xatti-ҳarakatlari va xulosalarini ҳimoya қiladilar.
Shunday қilib, tadbirkorlik va evristik o’yinlar bo’lғusi mutaxassisning ilmiy-ijodiy tajribalarini rivojlantirish uchun katta imkoniyatlar yaratadi.
Oliy maktab muammolarining tadқiқotchilari қuyidagi tadbirkorlik va evristik o’yin turlarini farқlaydilar:
1. Mutaxassislar orasida o’z vazifalarini, dasturlar va rollarini taқsim қilish asosidagi tadbirkorlik va evristik o’yinlar. Bunday mutaxassislar sirasiga қuyidagilar kiradi:

• 
  kelgusida ishlash kutilayotgan muassasada faol ijodiy ishlovchilarni va ulami ishlab chiқishda, aniқlash bilan band bo’lgan «vazifa tadқiқotchilari»;
  
• 
  ijodiy guruҳdagi barcha ishtirokchilarningfaolligi satҳida shu guruҳning o’ziga xos katalizatorlik vazifasini bajaruvchi «faollashtiruvchilar»;
  
• 
  ilmiy muammoning echimiga yordam beradigan yo’llar va betakror fikrlar taklif қiluvchi «ғoyalar ishlab chiқuvchi» talabalar;
  
• 
  ғoyalarning tugilishiga va ulaming boshқa ijodiy gumҳ a’zolari tomonidan idrok қilinishiga yordam beradigan «rezonator» (tarқatuvchi) , talabalar;
  
• 
  muammoni echishning eng maқbul (optimal) variantini қayta ishlab chiқish va topish bilan band bo’lgan «nazoratchi» talabalar.
  

Bunday o’yinlarni muayyan obektda o’tkazish maқsadga muvofiқdir. Raҳbarlar va o’қituvchilar oldindan rollarni belgilab қo’yadilar. Masalan, agar o’yin konstruktorlik byurosining tuzilmasini o’zlashtirishga қaratilgan bo’lsa, қuyidagilar belgilanadi:

• 
  «KB boshligi»;
  
• 
  «Bosh konstruktor»;
  
• 
  «Ixtirochi»;
  
• 
  «Opponent»;
  

• 
  «chizmakash»;
  
• 
  «tekshiruvchi»;
  
• 
  «maslaҳatchi»;
  
• 
  «nazoratchi» va b.
  

Shundan so’ng қuyidagilar tuzib chiқiladi:

• 
  ҳar birining egallaydigan vazifalari va xatti-ҳarakatlari baҳosi bo’yicha yo’riқnoma;
  
• 
  o’yin jarayonining asosiy davriyligi bo’yicha dastur ishlab chiқiladi.
  

O’yin jarayonida tortishish, musobaқalashish (baҳs-munozara yuritish), ruҳiyatining bo’lishini ta’minlash zarur.
O’yin o’tkazish choғida «buyurtmachi» rolini bajaruvchi raҳbar u yoki bu tadbirlarning bajarilish sifatiga va bu tadbirlarda rol ijro etgan (қatnashgan, ishtirok etgan) talabalarga baҳo beradi. Shu baҳolar asosida butun guruҳning ҳamda aloҳida talabalarning rol ijro etishi baҳosi chiқariladi.
Bunday o’yinlarni tashkil etish bo’lғusi mutaxassis қobiliyatini diagnostika қilishni taқozo қiladi. Shu maқsadda talabalarni rol ijro etishlarini almashtirib turish ҳam tavsiya etiladi. Chunki ҳar bir talaba u yoki bu rolda o’z imkoniyatlarini sinab ko’ra olsin, ya’ni «oddiy»dan «KB boshliғi» darajasidagi rollarni ijro etishga imkoniyat berilsin.
2. Ijodiy faoliyatning biror bosқichida muayyan strategiya, taktika va metodlarni қo’llash malakasini shakllantirishga қaratilgan tadbirkorlik va rol o’yinlari.
Masalan, «Ilmiy-tadқiқot ishlarida ma’ruza, munozara» tarzidagi o’yin. Bu o’yindagi asosiy rollar қuyidagicha bo’lishi mumkin: