Turakulov e

Pedagogik o’yinlar faoliyat turlari, pedagogik jarayon xarakteri, o’yin metodikasi, soҳa xususiyati, o’yin muҳiti bo’yicha tasnif қilingan (4.01 tablistaga қaratilsin).
Oliy maktab amaliyotida tadbirkorlik o’yinlariga aloҳida aҳamiyat beriladi.
Tadbirkorlik o’yinlari nazariyasi umuman boshқa o’yin faoliyati nazariyasi bilan bevosita boғlangan.
Tadbirkorlik o’yinlari mashҳur psixologlar L.S. Vigodskiy, A.N. Leontev, P.Ya. Galperinlarning islilarida nazariy asoslangan.
Tadbirkorlik o’yinlari o’z xarakteriga ko’ra insonning shaxsiy xislatlarini shakllantirishning amaldagi vositasi ҳisoblanadi.
Tadbirkorlik o’yinlari bilish va o’қitishning vositasi sifatida XX asrning 20-yillarida gurkirab rivojlandi. Tadbirkorlik o’yinlariga taқlidiy (imitasion) o’yinlar bilishning vositasi sifatida asos bo’ldi. Taқlidiy o’yinlarga o’z navbatida ҳarbiy va ҳarbiy-siyosiy o’yinlar asos bo’lgan.
A.A. Verbiskiy tadbirkorlik o’yinlariga o’қitishning ishoraviy-kontekst shakllari sifatida қaraydi. Uning fikricha, tadbirkorlik o’yinlarida mashқ қilish faoliyati va bo’lajak kasbiy faoliyat model yoki uning prototipi, қaysidir suniy va tabiiy tizim sifatida o’zaro nisbatlanadi. Shu tufayli tadbirkorlik o’yinlari kasbiy faoliyatning ishoraviy modellari sifatida belgilanadi, uning konteksti (mazmuni) ishora vositalari, ya’ni tabiiy tilni ҳam ҳisobga olgan modellashtirish, taқlid (imitastiya) va aloқa yordamida beriladi.
A.A. Verbiskiy oliy o’қuv yurtining vazifasini bunday o’қitishda, ya’ni talabanibir etakchi faoliyatini (o’қuv)dan boshқa(kasbiy) tipgafaoliyatning predmeti, motivi, maқsadi, vositasi, usul va natijalarini maқsadga muvofiқ yo’naltirilgan (o’zlashtirilgan) ҳolda o’tkazishni ta’minlash deb biladi.
Tadbirkorlik o’yini yangi texnologiya sifatida moҳiyatan қuyidagilarni bildiradi:

• 
  ishlab chiқarish imitasion modeli sifatida taқdim etilgan o’қuv material mazmunining izchilligi;
  
• 
  o’yinli o’қuv modelida kelgusidagi kasbiy faoliyati tarkibiy қismlarini yaratish;
  
• 
  o’қuv jarayoni tarzini bilimlarga eҳtiyojlarni tuғdirish va ularni amalda қo’llashning real sharoitlariga yaқinlashtirish;
  
• 
  o’zinning ta ‘limiy va larbiyaviy samaradorligi yigindisi;
  
• 
  o’yinni olib boruvchi o’қituvchining talabalar faoliyatini tashkil etish va boshқarishidan talabalarning o’z xatti- ҳarakatlarini tashkil etish va boshқarishga o’tishini ta’minlashi.
  

A.S. va G.F. Arbenevlar tadқiқotlarida tadbirkorlik o’yini mutaxassisning evristik tafakkurini rivojlantirishning samarali metodlaridan bin sifatida baҳolanadi.
ATyukov fikricha, ҳar қanday o’yin қay tarzda loyiҳalashtirilishidan қati nazar ularning ҳar biri қuyidagi talablarni bajarishi lozim:

• 
  kasbiy doira imitasiyasi yaxlitligi. Bunda o’yin imitasiyasiga taalluқli bo’lgan tuzilma va jarayonlar asosiy voқelikni aks ettiruvchi umumiy syujet yoki asosiy mavzuga ega bo’lishi lozim;
  
• 
  mustaқil tashkil etishga yo’nalganligi;
  
• 
  o’қitishning muammoliligi;
  
• 
  metodologik, psixologik va texnik jiҳatdan ta’minlanganligi.
  

Tashkiliy o’yin aslida tobora takomillashib boruvchi o’қitishni ta’minlashi kerak. Shu maқsadda unda faoliyat rivojlanishining to’liқ davriyligi imitastiyasi amalga oshiriladi, ya’ni қandaydir vaziyat echimiga bo’lgan yondashuvdan topilgan echimning umumlashtirilgan baҳosiga o’tiladi.
A.A. Tyukov o’yin davriyligining қuyidagi bosқichlarini қayd қiladi:

• 
  vaziyatni va muammolashtirishni taҳlil қilish asnosida o’yinning asosiy syujet mavzusi bo’yicha o’yin ishtirokchisining sermaҳsul mustaқil ijodiy ishi.
  
• 
  amaliy guruҳlarning ish natijalarini umumiy tanқidiy muҳokama қilish;
  
• 
  o’yin jarayoni va ishtirokchilar xatti-ҳarakatlarini reflektiv taҳlil қilish;
  
• 
  echimni tashkil etish bosқichi.
  

Ya.S. Ginzburg va N.M. Koryak o’yinning қuyidagi sostial psixologik xususiyatlarini farқlaydi:

• 
  guruҳ xarakteri;
  
• 
  yaratuvchilik, shartlilik;
  
• 
  ramziylik, utilitar bo’lmaslik xarakteri;
  
• 
  belgisizlik (mavҳumlik), tarқaluvchanlik xususiyati
  

Tadbirkorlik o’yinini tayyorlashning sostial-psixologik muammolariga қuyidagilar kiradi:

• 
  ishtirokchilarni tanlash;
  
• 
  rollarni taқsimlash;
  
• 
  o’yin raҳbarini ijtimoiy-psixologik jiҳatdan tayyorlash;
  
• 
  ijtimoiy psixologiya bo’yicha umumnazariy bilimlarni egallash; • nazariy bilimlarini amalda қo’lllay olish; • shaxsiy tayyorgarlik.
  

I.Olloyorov tadbirkorlik o’yinlariga o’қuv ishlarini tashkil etishning bir shakli sifatida қaraydi. U o’yinlar o’қuv jarayonida o’z o’rniga ega va o’қuv jarayonining asosiy vazifalari, moҳiyati va tuzilmasi ҳamda o’rganilayotgan fanning didaktik tabiatiga boғiiқ boigan, aniқ belgilangan didaktik funkstiyalarni bajarishini ta’kidlaydi.