Тупроқшунослик асослари

ТУПРОҚШУНОСЛИК АСОСЛАРИ
346 
нусхаси ишчи харита дейилади. Ишчи харитадаги агрокимѐвий текшириш 
ўтказиладиган худуд элементар майдончалар деб номланувчи катакчаларга 
бўлиб чиқилади. Майдончаларнинг шакли имкониятига қараб тўғри 
тўртбурчак ѐки квадрат шаклида бўлиши мақсадга мувофиқдир. Сўнг ҳар бир 
элементар майдонча тартибли равишда номерланиб чиқилади. Текшириш 
ишларида қулай бўлиши учун бутун хўжалик худуди бўйича ягона умумий 
номерлаш қабул қилиш керак. Харитада номерни ифодаловчи рақам элементар 
майдончанинг ўнг томонидаги юқори бурчагига ѐзилади. Кейинчалик 
майдончанинг тартиб рақамига шу майдончадан олинадиган ўртача тупроқ 
намунасининг рақами мос келиши керак. 
Тупроқлар 
агрохимкатрограммасини 
тузишдан 
мақсад 
экин 
майдонларининг ҳар бир худудига минерал ўғитларни тўғри тарқатишдан 
иборат. Тупроқ агрохимхаританомалари тупроқларнинг умумий агрокимѐвий 
тавсифи, яъни озиқа элементларнинг ҳаракатчан шакллари асосида тупроқни 
йирик 
масштабдаги 
хариталаш 
материаллари 
негизида 
тузилади. 
Агрохимкартограммада 
тупроқдаги 
ўсимлик 
ўзлаштирадиган 
озиқа 
элементлар миқдори кўрсатилади.
Пахтадан мўл ва сифатли ҳосил олишда уларнинг фосфорли озиқланиши 
муҳим аҳамият касб этади. Маълумки, фосфорли ўғитлар қўлланилганда 
ҳосилдорлик 3,6 дан 7,8 ст/га ортади. Бир тонна пахта ҳосили учун ўртача 60 
кг азот, 60 кг калий ва 15-20 кг фосфор сарфланади. Ўсимликларнинг 
ўғитлардан фойдаланиш коефистиенти ўртача азот-50%, фосфор 15-20% 
бўлганлиги сабабли бу ўғитлардан эрга ўсимликнинг ўзлаштира олиш 
миқдори дан кўра кўпроқ солинади.
Ўсимликлар осон ўзлаштирадиган азот миқдори бўйича агрокимѐвий 
хаританома тузишда тупроқдаги нитрат ва аммоний шаклидаги азот 
аниқланади. Бу шаклдаги азотнинг юқори ҳаракатчанлиги ҳисобга олиниб, 
агрокимѐвий текшириш ишлари ҳар йили такрорланиб туриши керак.
Тупроқ намуналари анализ қилингач, олинган натижалар асосида 
тупроқлар ҳаракатчан азот билан таъминланганлик даражасига кўра бешта 
гуруҳга бўлинади: жуда паст, паст, ўртача, юқори ва жуда юқори. Азот 
миқдорининг ортиб боришига қараб ушбу гуруҳларга тегишли контурлар 
сариқ, оч яшил, ҳаво ранг, оч сиѐҳ ранг ва сиѐҳ ранглар бўялади ѐки тегишли 
чизиқ шакллари билан ифодаланди.
16-жадвал