Тупроқшунослик асослари

ТУПРОҚШУНОСЛИК АСОСЛАРИ
341 
тупроқ қопламига, хўжаликнинг ихтисосига қараб бир ѐки бир неча табиий 
зоналарда ѐхуд алоҳида хўжаликларда тузилади. 
Умумий хаританомалар жумласига тупрокдарни агрономик ишлаб 
чиқариш гурухларига бирлаштириш ва улардан фойдаланишга доир 
тавсиялар берувчи хаританомалар, ҳаракатчан фосфор ва калийнинг 
миқдопини кўрсатувчи хаританомалар ҳамда тупроклар бонитировкасига 
доир хаританомалар киради. 
Регионал хаританомалар тупроқнинг эрозияланганлик, кислоталилик, 
шўрланганлик даражаси ва бошқа кўрсаткичлари бўйича тузилади. Марказий 
Осиѐнинг суғориб деҳқончилик қилинадиган шароитида тупрокларнинг 
шўрланиш даражаси бўйича тузиладиган регионал картогаммалари муҳим 
аҳамиятга эга. 
 
Тупроқ карталарига албатта очерк, хаританомаларга эса тушунтириш 
хати илова қилинади. Тупроқ очерки ѐки картограммадаги тушунтириш 
хатида барча ўтказилган ишларнинг натижалари ѐзиб қўйилади. Уларда 
хўжаликнинг табиий шароити, тупроқнинг морфологик тузилиши ва 
хоссаларининг аналитик тахлили, тупрокларнинг агрономик ишлаб чиқариш 
гурухлари ва тупроклардан фойдаланишга оид тавсиялар, уларнинг 
унумдорлигини 
ошириш 
юзасидан 
қўлланиладиган 
чора-тадбирлар 
кўрсатилади. 
Тупроқларнинг агрономик ишлаб чикариш гурухлари деганда генезиси, 
хоссалари, фойдаланиш ва тавсия этиладиган чора-тадбирлар бўйича бир-
бирига яқин бўлган бир неча хил тупроқ айирмаларини бирлаштириш 
тушунилади. 
Тупроқнинг агроишлаб чиқариш гурухи 2 типга бўлинади. 
1. 
Тупроқнинг алоҳида агроишлаб чиқариш гурухини тузишда шу эрга 
экиладиган асосий ѐки бир қанча турдаги ўсимликларнинг тупроққа бўлган 
талаби эътиборга олинади. Масалан ғўза ўстирилаѐтганда, унинг тупроққа 
бўлган талабини назарда тутиб, жумладан, тупроқ структураси, шўрланиш 
даражаси, тузли қатламининг жойлашиши, тузлар таркиби, эрозияланиши, 
тупроқнинг механик таркиби сингари хусусиятлари ҳисобга олиниши зарур. 
Мевали дарахтлар учун тупроқнинг механик таркиби, сизот сувларининг 
сатхи ва умуман тупроқнинг сув ва ҳаво хоссалари ҳамда режимлари асосий 
рол ўйнайди. 

---