Тупроқшунослик асослари

ТУПРОҚШУНОСЛИК АСОСЛАРИ
201 
иккинчи 
томондан 
тупроқнинг 
биологик 
активлигини 
оширади, 
структарсини физик, физик-механик яхшилайди. 
Кўп йиллик илмий-тадқиқотлар ва илғор-деҳқонлар тажрибаси шуни 
кўрсатадики, тақирларга қум солиш усули яхши натижага эришганлар. Тақир 
тупроқларга гектарига 1000 т/гача қум солишганда унинг физик ва физик-
механик кўрсаткичлари яхшиланиб, унумдорлиги анча яхшиланади. 
Шўрхоқ тупроқларни юқорида кўрсатилган тадбирлар билан қатордан, 
уларни шўрини ювиш, ювиб ерга ҳар-хил ўтлар сидератлар экиш, 
ўзлаштириш омилларидан бири ҳисобланади. 

---

ТУПРОҚШУНОСЛИК АСОСЛАРИ
202 
 

---

ТУПРОҚШУНОСЛИК АСОСЛАРИ
203 
Назорат саволлари 
1.
Гидроморф тупроқларнинг тарқалиши? 
2.
Гидроморф тупроқларнинг хоссалари? 
3.
Чўл зонасида тарқалган тупроқларнинг шўрланиши? 
4.
Тақир ва тақирли тупроқларнинг хоссалари 
 
 
14-МАВЗУ. ТУПРОҚ ЭРOЗИЯСИ ВA УНГA ҚAРШИ КУРAШ ЧОРА- 
ТAДБИРЛAРИ.
Р Е Ж А ;
1. Тупроқ эрозияси ва унинг турлари ҳақида умумий тушунча
2. Эрозиянинг тупроқ хоссалари ва ўсимлик ҳосилдорлигига таъсири 
3. Тупроқ эрозиясини келтириб чиқарувчи омиллар ва уларга қарши 
кураш чора тадбирлари 
4. Тупроқ мухофазаси. 
14.1. Тупроқ эрозияси ва унинг турлари ҳақида умумий тушунча 
 
Тупроқ эрозияси ─ энг кенг тарқалган деградация тури ҳисобланади. У 
улкан иқтисодий ва экологик зарар етказади, чунки қишлоқ хўжалигининг 
асосий воситаси ва биосферанинг ўрнини босиб бўлмайдиган компоненти 
сифатида тупроқ йўқ бўлишига олиб келиши мумкин. Инсоннинг нотўғри 
ташкил этилган турли хил фаолияти таъсири остида тупроқ қатлами 
емирилади. Эрозия - тупроққа мана шундай таъсир ўтказилишининг ғоят 
кенг тарқалган ва ҳалокатли оқибатидир (Добровольский, 1997).
Ўзбекистон қишлоқ хўжалигида тупроқ эрозияси энг долзарб 
мваммолардан ҳисобланиб, унинг тарқалиши, келиб чиқиш сабаблари, 
турлари, бартараф этиш усуллари бўйича бир қанча етук олимлар ўзларининг 
илмий изланишларини олиб боришган. Хусусан В.Б.Гуссак, М.А.Панков, 
З.Н.Антошина, Ф.К.Кочерга, М.Б.Дошанов, Р.Г.Муродова, К.Мирзажонов, 
Х.М.Махсудов, Л.А.Гафурова, А.А.Хонназаров, Ш.Нурматов, С.П.Сучков, 
Н.Ф.Матюнин, 
Х.Хамдамов, 
С.М.Елюбаев, 
А.Нигматов, 
Б.Жўраев, 
К.Усмонов, М.Хамидов, С.Мейлибаев, О.Ҳақбердиев, В.Н.Ли, Б.Аҳмедов ва 
бошқа кўплаб олимлар томонидан республикамизнинг барча ҳудудларида 
эрозия жараѐни мукаммал ўрганилган ва ушбу жараѐнни бартараф этишнинг 
илмий асослари ишлаб чиқилган.
Эрозия жараѐнлари натижасида майда заррачалар билан биргаликда 
тупроқнинг органик қисми ҳам ювилиб кетади, гумусли қатлам қалинлиги 
қисқаради, бунга боғлиқ равишда гумус миқдори ҳам камаяди. Кучли 
ювилган тупроқларда карбонатли конкрециялар тупроқ юзасига чиқиб 
қолади. Тупроқ профили тошли бўлса, у ҳолда тупроқ юзасига тошлар чиқиб