Тупроқшунослик асослари

ТУПРОҚШУНОСЛИК АСОСЛАРИ
185 
ерларда гармселлардан сақлаш ва мелиоратив тадбир сифатида ихота 
дарахтзорлар ташкил қилиш, зовур қазиб шўрини ювиш ғоят катта натижа 
беради. 
Аллювиал ботқоқ-ўтлоқи тупроқлар
Ботқоқ-ўтлоқи тупроқларга чим билан қопланган ва сергумусли 
тупроқлар киради. Бу ерларда грунт сувлари юза (1м атрофида) жойлашиб, 
глейли қатламлар хам унча чуқурда эмас. Ботқоқ-ўтлоқли тупроқлар вохалар 
ичкарисидаги партов ерларда учрайди. Бу ерлардаги тупроқ тез-тез 
суғорилиб турилганидан, айниқса шоликорликда сизот сувлари бутун 
вегетация даврида юзада жойлашади, ботқоқланиш аломатлари 50 см 
чуқурликдан бошланиб, дастлаб зангли, сўнгра эса кўкимтир (зангори) 
доғлар вужудга келади ва улар пастга томон кучая боради. Чўл 
минтақасидаги ботқоқ-ўтлоқли тупроқлар кўпинча шўрланмаган. Чимли 
қатлами қорамтир бўлиб, яхши структурали. 
Сизот сувлари юқорида барқарор турадиган ва кам шўрланган қуриқ 
ботқоқ-ўтлоқли тупроқлар чим билан яхшигина қоплагандир. 
қўриқ ботқоқ-ўтлоқли тупроқлар дарѐ ўзанининг ўзгариб туриши ва 
шунга қараб намланиш шароитининг турлича бўлиши натижасида кўпинча 
аллювиал-ўтлоқли тупроқларга ѐки шўрхокларга айланади. Мелиорация 
натижасида бу тупроқлар ботқоқланиш аломатларини йўқотади ва 
суғориладиган ўтлоқли тупроқларга айланади. Бунда «В» қатламда кўкимтир 
ва кўк зангли доғлардан иборат ўтмишдаги ботқоқланиш аломатлари 
сақланиб қолади. 
Аллювиал ботқоқ-тупроқлар 
Ботқоқ тупроқлар қайир ва қайир усти террасаларидаги пастликларда, 
айниқса, дарѐ дельталарининг тепаликлари оралиғидаги чуқурликларда 
хамда денгиз бўйидаги мавсумий сув босиб турадиган ерларда анча кенг 
тарқалган. Бу тупроқлар сув тўпланган янги чўкиндиларда таркиб топади ва 
сизот сувларнинг юза ( 1 м ва ундан юқори) жойланиши билан фарқ қилади. 
Сув босган ерлар қуригандан кейин дастлаб қўға, сўнгра эса қамиш ва 
қиѐқлар ўсади. 
Янги пайдо бўлган ботқоқ тупроқларнинг юқори қатламлари оч 
кўкимтир-кул ранг бўлади ва чала чириган ўсимлик қолдиқлари кўп учрайди. 
Бу тупроқларда гумус бир текисда тақсимланмаган. Бу тупроқлар узоқ вақт 
давомида ботқоқланганидан уларнинг устини ўсимликларнинг ер ости 
массаси ва илдизларидан иборат чала чириган торфланган масса қоплаб 
олади. Ундан қуйида водород сульфид хидли кўкимтир глейли қатлам 
бошланади. 
Янги пайдо бўлган ботқоқ тупроқларда 1 % га гумус 0,04-0,06% азот 
бор. Кўмилган қатламларда баъзан 1,5% ва ундан хам кўп (3-4%) гумус 
учрайди. рН миқдори 8 атрофида, сингдириш сиғими каттароқ (100г 
тупроқда 13 мг/экв.). 
Сингдирилган асослар таркибида кальций кўп - 8-13%, магний 1,5-2,5% 
ни ташкил этади. Тупроқ сингдирилган калийга анчагина бой.Ботқоқ 

---