«tuproqshunoslik va agrokimyo»

Mustaqil ishlash uchun savollar

1. Tuproqshunoslik fani nimalarni o’rganadi?

2. V.V.Dokuchayev, N.M.Sibirsev, P.A.Kostichev, V.R.Vilyams va hozirgi zamon olimlarining tuproq haqidagi ta’riflarini ayting?
3. Tuproqning tabiat va jamiyatdagi roli nimalarda namoyon etiladi?
4. Tuproqning tabiiy jism sifatidagi xususiyatlarini ayting?
5. Tuproqning bioqatlamdagi asosiy vazifalari?
6. Tuproq va o’simliklar o’rtasidagi uzviy bog’liqlik to’g’risida nimalarni bilasiz?
7. Tuproqshunoslik fanining boshqa fanlar o’rtasida tutgan o’rni?
8. Tuproqshunoslik fanining tadqikot usullari.


Tuproqning mineral va organik qismining kelib chiqishi TARKIBI va xossalari
Tuproq fizik nuqtai nazardan uch fazali sistema hisoblanadi, ya’ni qattiq, suyuq (tuproq eritmasi) va gazsimon (tuproqdagi havo) fazalardan tarkib topgan. Tuproqning qattiq fazasi-qismi mineral hamda organik moddalardan iboratdir. Tuproqning mineral qismi quruqlikning yuza qatlamidagi tog’ jinslarining nurashi natijasida paydo bo’ladi. Yerning qattiq qobig’i - Litosfera har xil mineral va magmatik (zich-kristal), cho’kindi va metamorfik tog’ jinslardan tashkil topgan (1-rasm).
Minerallar tabiatda kvars (Si0₂) va kalsiy karbonat (CaSO₃) singari qattiq, neft (C_nN_n), suv (H₂O) kabi suyuq hamda karbonat angidrid (CO₂) singari gaz holida uchraydi. Mineral jinslar turli murakkab jarayonlar natijasida paydo bo’ladi. Ularning ko’pchiligi uzoq muddat davom etgan, geokimyoviy jarayonlar natijasida paydo bo’lib, ular anorganik mineral jinslar, biokimyoviy jarayonlar natijasida paydo bo’lganlari esa organik-mineral jinslar yoki biolitlar (bios-hayot, litos-tosh demakdir) deyiladi


Jomolungma cho’qqisi
(Himolay)

Atmosfera

Biosfera

Ionosfera
N – 100 km
Stratosfera
N=100 km gacha
Troposfera
N=15 km gacha

Gidrosfera - O’rtacha chuqurligi 3800 km
Eng chuqur joyi 10200 m

Tuproq

Nurash qobig’I (Stratosfera)

Litosfera

Granitli qobiq

magma

Pirosfera

Barisfera

Kontakt metamorfiya zonasi

1-rasm. Geosferalar sxemasi
Minerallar va tog’ jinslari tuproq ona jinsining manbaidir.
Yer ichida (qa’rida) yoki ustida tabiiy kimyoviy reaksiya natijasida paydo bo’lgan va ma’lum darajada doimiy kimyoviy tarkibga, ichki tuzilishga (strukturaga) va tashqi belgilarga ega bo’lgan tabiiy kimyoviy birikmalar va sof elementlar mineral deb ataladi. Demak, yer qobig’ida uchraydigan minerallar o’zining kimyoviy tarkibi va fizikaviy xossalari jihatdan bir-biridan farq qiladi. Masalan, kvars (SiO₂), ortoklaz (K ₂Al₂Si₆O₁₆ ), dolomit (CaMg (CO₃)₂), albit (Na₂Al₂Si₆O₁₆), anortit (CaAl₂Si₂O₈), muskovit (KH₂Al₃ (SiOH)₃) ning har qaysi alohida mineraldir.
Mineral murakkab har xil geoximiyaviy va bioximiyaviy prosesslar natijasida shakllangan litosferada paydo bo’ladigan tabiiy jinsdir.