Tuproqlar geografiyasi

1.3. Dunyoning yer resurslari
Yer resurslariga tabiiy - tarixiy belgilari bilan farqlanuvchi va 
xo‘jalik maqsadlarida foydalanib kelinayotgan hamda foydalanishga 
yaroqli barcha toifadagi yerlar kiradi. Yer resurslari tub mohiyati 
jihatidan hududiy boiib, Antarktida muzliklarini hisoblamaganda 
quruqlik yuzasining 26 % ini yoki 133,9 mln km2 ni tashkil etadi.
Yer fondining kattaligi jihatidan Afrika materigi (30 mln km2) 
va Xorijiy Osiyo (27,7 mln km2) oldingi o‘rinda turadi, eng 
kichiklari esa - xorijiy Yevropa (5,1 mln km2) va Avstraliya va 
Okeaniya (8,5 mln km2)dir. Agar regionlarning yer resurslarini aholi 
jon boshi bo'yicha taqsimlanishiga e’tibor bersak, buning aksini 
ko‘rish mumkin: aholi soni nisbatan kam bo‘lgan Avstraliyada har 
bir aholi jon boshiga 37 ga yer to‘g‘ri kelsa, xorijiy Osiyoda faqat
1,1 ga, xorijiy Yevropada ham deyarli shunchaga yaqin yer 
maydonlari to‘g‘ri kelishini kuzatish mumkin.
Biroq, dunyo Yer fondi tuzilmasini juda qulay deb boimaydi 
(V.1.1.3.1 -jadval). Ko‘rinib turibdiki, yer fondining 33 % ini kam 
unumdor yerlar - cho‘l!ar, botqoqliklar, muzliklar va boshqalar; 3 
%
ini 
antropogen landshaftlar (aholi yashash joylari, sanoat markazlari, 
transport yo'llari va h.k.), 30 % ini o‘rmon va butazorlar egallaydi. 
Qolgan 34 % yer resurslari (11 % haydaladigan yerlar, bog‘lar, 
uzumzorlar va 23 % o‘tloq va yaylovlar) insoniyatni oziq-ovqat 
mahsulotlariga bo‘lgan ehtiyojining 98 % ini ta’minlamoqda. Bun- 
day yerlar asosan sayyoramizning o‘rmon, o‘rmon - dasht, dasht 
zonalarida mujassamlashgan.
Hozirda qishloq xo'jalik yerlarining umumiy maydoni 48,1 
mln km2 ni tashkil etadi, shundan 13,4 mln km2 haydaladigan 
(ishlov beriladigan) yerlar va 33,65 km2 yaylovlarga to‘g‘ri keladi.
Ishlov beriladigan yerlarning eng katta qismlari AQSH, Hin- 
diston, Rossiya, Xitoy, Kanadada joylashgan. Aholi jon boshiga 
hisoblaganda o‘rtacha dunyo ko‘rsatkichi - 0,4 ga/kishi. Bu 
ko‘rsatkich bo‘yicha Qozog‘iston Respublikasi oldingi o'rinda 
turadi - jon boshiga 2,0 ga, Kanada - 1,6, Argentinada - 0,9,
127

---

Rossiya va AQSHda - 0,8 ga. Eng past ko‘rsatkich Xitoyda - jon 
boshiga - 0,09 ga, Misrda - 0,05 ga, Yaponiyada -0,04 ga ligi 
xarakterli (dunyo bo‘yicha bu ko‘rsatkich o‘rtacha - 0,4 ni, 
0 ‘zbekistonda esa 0,14 ga ni tashkil etadi).