Тупроқ унумдорлигига салбий таъсир этувчи жараёнларга қарши курашишнинг геоэкологик асослари

I. 2. Qishloq xo’jalik yerlari va ulardan foydalanish 

      

1960- yillarda qishloq xo’jaligi ishlab

 

chiqarishini kengaytirish va kuchaytirish 

ishlari  boshlandi.  Bu  ishlarni  faqat

 

sug’oriladigan  yerlar  maydonini  ko’paytirish 

orqali  amalga  oshirish  mumkin  edi.

 

Sug’oriladigan  yerlar  O’zbekiston  sharoitida 

aksariyat  aholining  asosiy  faoliyat  turi

 

hisoblanadi.  Bu  yerlarda  dehqonchilikning 

95

 

foiz  mahsuloti  yetishtiriladi.

  Ye

r  fondining  holati,  undan  foydalanish  va 

o’zgartirish  atrof-muhit  ekologik  holatining  asosiy  mezoni  hisoblanadi. 

O’zbekistondagi umumiy 44,89 million gektardan ortiq maydonning 44,4 million 

gektari  yoki  96,9  foizi  turli  toifadagi  foydalanuvchilar  ixtiyorida.  Ayni  paytda 

qishloq xo’jaligi ekinlari uchun ajratilgan maydon  22,3 million gektarni , shuning 

4,2  million  gektarini  yoki  umumiy  maydonning  9,4  foizini  sug’oriladigan  ekinlar 

tashkil  qiladi.  Bu  yerlarda  yalpi  qishloq  xo’jaligi  mahsulotining  95  foizi 

yetishtiriladi.  O’rmonlar  maydoni  1329,8  ming  gektarga  ko’paydi.  Bunga 

o’rmonlarni  hisobga  olish  tizimini  aniqlash  evaziga  erishildi.  Bunday  o’rmonlar 

tarkibiga  2003-yildan  boshlab,  avval  qishloq  xo’jaligi  ekinlari  toifasiga  kiritilgan 

ekinlar  va  butazor  yaylovlar  ham  kiritildi.  Sug’orish  uchun  yaroqli  yer  resurslari 

turli  baholashlarga  ko’ra  7-10  million  gektarni  tashkil  qiladi.  Ular  bo’z  va  o’tloq 

yerlar  (16%),  o’tloq  yerlar  (44%),  bo’z  yerlar  (30%),  taqir-o’tloqlardan  (10%) 

iborat. Keyingi 6 yilda qishloq xo’jaligi ekinlari tuzilmasi deyarli o’zgargani yo’q . 

Unda  pichanzorlar  va  yaylovlar  katta  qismni  egallasa,  ko’p  yillik  ekinlar  ulushi 

kichik  qismni  tashkil  etadi.  Eng  katta  sug’oriladigan  yerlar  (400  ming  gektardan 

ziyod)  Qoraqalpog’iston  Respublikasi  va  Qashqadaryo  viloyatida  joylashgan. 

Qishloq  xo’jaligi  ekinlari  tarkibi,  statistika  hisobotlariga  qishloq  xo’jaligi 

ekinlarini  (sabzavotlar,  poliz,  boshoqli,  ozuqa  ekinlari, ko’p  yillik daraxtzorlar va 

boshqalar)  ekish  uchun  foydalaniladigan  tomorqa  yerlar  (dehqon  xo’jaliklari 

yerlari)  kiritilmaydi.  Dehqon  xo’jaliklari  ayni  paytda  xo’jalik  yuritishning  eng 

samarali  shakllaridan  biri  hisoblanadi  va  mamlakatda  yalpi  qishloq    xo’jaligi 

mahsulotining katta qismini yetishtiradi. Keyingi o’n yilda sug’oriladigan tomorqa 

yerlar maydoni 20,3 ming gektarga ko’paydi.

 

---

 

23