Y =[(T1+En* K1)] - (T2+En*K2)\ * A2 (1.3.6)
Bu yerda: Y — yillik tejam;
T1 — yangi texnika bo’yicha tadbirlar joriy qilingungacha bo’lgan mahsulot yoki ish birligining tannarxi (so’m hisobida);
T2 — T1 ning o’zi, tadbirlar joriy kilingandan so’ng (so’m hisobida);
K1 — tadbirlar joriy qilingungacha mahsulot birligiga sarflangan kapital mablag’lar miqdori;
K2 — shuning o’zi, tadbirlar amalga oshirilgandan so’ng;
A2 — yangi tadbirlar amalga oshirilgandan boshlab tayyorlanadigan yillik mahsulot yoki ishlarning natura birligi.
En — kapital xarajatlarning me’yordagi qiyosiy samaradorligi koeffitsienti. 8 U yangi kapital qo’yilmalarning minimal darajadagi iqtisodiy samaradorligini hamda bir so’mlik kapital qo’yilma bir yilda mahsulot tannarxini necha tiyinga kamaytira olishni bildiradi. Masalan, korxona tarmog’i uchun belgilangan samaradorlik koeffitsienti me’yorsi 0,15 bo’lsa, bu shu tarmoqda har bir so’m kapital qo’yilmalar mahsulot tannarxining pasayishi hisobiga eng kami bilan 15 tiyinlik tejam, foyda berishi zarur. Samaradorlik koeffitsienti «0»dan «1»ga qancha tez intilsa, samaradorlik shuncha yuqori, xarajatlarning rejali qoplanish muddati esa shuncha qisqa bo’ladi.
Mehnat unumdorligi - bu moddiy ishlab chiqarish sohasidagi ishchilar samaradorligini tavsiflovchi murakkab iqtisodiy kategoriya. Mehnat unumdorligi ish vaqtining birligida ishlab chiqarilgan mahsulot miqdori yoki ishlab chiqarish birligiga sarf qilingan mehnat xarajatlari bilan belgilanadi. Korxona faoliyatining yakuniy natijasi ko’p jihatdan mehnat unumdorligiga bog’liq. Mahsuldorlik qancha yuqori bo’lsa, korxonada taqvim davri mobaynida qancha ko’p mahsulot ishlab chiqarilsa, moliyaviy natijalar (foyda) shuncha yuqori bo’ladi.
Mehnat unumdorligining o’sishi korxonaga ko’proq mahsulot ishlab chiqarishga imkon beradi, shuning uchun yuqori moliyaviy natijalarga erishish uchun quyidagilar ob’ektiv ravishda aniqlanishi kerak:
- xodimlarning mehnat sharoitlarini yaxshilash;
- yuqori samarali uskunalar va resurslarni tejaydigan texnologiyalardan foydalanish;
- xodimlarning yuqori yakuniy natijalarni olishga bo’lgan qiziqishi;
- kompaniya mahsulotlarini kiritilgan barqaror va kengayib borayotgan savdo bozorlarini.
Mehnat unumdorligining o’sishi korxonaning ishlab chiqarish va iqtisodiy faoliyati samaradorligini oshirishda muhim omil hisoblanadi.
Ushbu o’sishga quyidagi asosiy omillar ta’sir ko’rsatmoqda:
- ishlab chiqarishning texnik darajasining o’zgarishi (ishlab chiqarish jarayonlarini mexanizatsiyalash va avtomatlashtirish, uskunalarni modernizatsiya qilish, ilg’or texnologiyalarni joriy etish va boshqalar);
- menejmentni takomillashtirish, mehnatni tashkil etish (ish vaqti yo’qotishlarini kamaytirish, rad etish va me’yorlardan chetga chiqishni kamaytirish va boshqalar);
- ishlab chiqarish hajmi va tuzilishining o’zgarishi;
- ilmiy va texnik ishlanmalarni ishlab chiqarishga joriy etish;
- investitsiya loyihalarini amalga oshirish;
- mehnat resurslari sifatini oshirish;
- xodimlarni moddiy va ma’naviy rag’batlantirish.
Raqobat muhitida korxona uchun mahsulot ishlab chiqarish va sotish bilan bog’liq bo’lgan haqiqiy xarajatlarni kamaytirish masalasi katta ahamiyatga ega. Narxlarni pasaytirish quyidagilarga olib keladi:
- korxona ixtiyorida qolgan foyda massasining ko’payishiga va shuning uchun kengaytirilgan takror ishlab chiqarish imkoniyatining paydo bo’lishiga;
- xodimlarni moddiy rag’batlantirish bo’yicha korxona imkoniyatlarini kengaytirish, bu ularning ishiga to’liq fidoyilik bilan hissa qo’shadi;
- korxonaning moliyaviy holatini yaxshilash va bankrotlik xavfini kamaytirish;
- mahsulotlarning raqobatbardoshligini oshirish va sotishni ko’paytirishga imkon beradigan narx siyosatini rejalashtirish imkoniyatlarini kengaytirish.
Korxonada mahsulot tannarxini pasaytirish zaxiralarini aniqlash uchun birinchi navbatda xarajatlar tarkibi tahlil qilinadi. Xarajatlar tarkibi deganda xarajatlar moddalari yoki moddalari bo’yicha tarkibi va ularning umumiy tannarxdagi ulushi tushuniladi. Korxonadagi xarajatlarni tizimli ravishda aniqlash va tahlil qilish ularni minimallashtirish uchun xarajatlarni boshqarish uchun juda muhimdir. Xarajatlarning tarkibi ularni qisqartirishning asosiy zaxiralarini aniqlashga va ularni korxonada amalga oshirish bo’yicha aniq chora-tadbirlarni ishlab chiqishga imkon beradi.
