Трансформатор

M
nüvə 
< Z·m
p
+N·m
n 
Nüvəni təşkil edən sərbəst nuklonların kütlələrinin cəmi ilə nüvənin kütləsinin fərqinə kütlə defekti deyilir: 
Δ
m=Z·m
p
+N·m
n
–M
nüvə
. 
burada
М
nüvə
– nüvənin kütləsi. 
Z
– nüvədə olan protonların sayı. 
m
p
– sərbəst protonun sükunət kütləsi. 
N
– nüvədə olan neytronların sayı. 
m
n
– sərbəst neytronun sükunət kütləsi. 
Kütlə defekti nüvənin dayanıqlığını ifadə edir. Kütlə defekti böyük olan nüvə daha dayanıqlıdır. 
Atom nüvələrinin rabitə enerjisi
Atom nüvələri bir biri ilə güclü qarşılıqlı təsirdə olan çoxlu sayda nuklondan ibarətdir. 
Nuklonlar arasında çox böyük olan cazibə xarakterli nüvə qüvvələri mövcuddur. Ona görə də nüvəni ayrı-
ayrı nuklonlara parçalamaq üçün müəyyən enerji sərf olunmalıdır.
Nüvəni ayrı-ayrı nuklonlara parçalamaq üçün lazım olan enerjiyə nüvənin 
rabitə enerjisi
deyilir. 
Nüvənin rabitə enerjisinin hesabatını aparmaq üçün Eynşteyn düsturundan 
E=m·c
2
istifadə edirik. Əgər 
hər hansı zərrəciklərdən ibarət olan sistemin enerjisinin dəyişməsi onun kütləsinin dəyişməsinə gətirir çıxarır.
Nüvənin rabitə enerjisi kütlə defektinin işıq sürətinin kvadratına olan hasilinə bərabərdir: 
E
rabitə
=Δ
m·c
2
⇔
E
rabitə
=(
Z·m
p
+N·m
n
–M
nüvə
)
·c
2
.
Nüvənin rabitə enerjisinin ölçü vahidi: 
[
E
rabitə
]=1 МэВ
. 
1eV=1,6·10
-19
C. 
1keV=1,6·10
-16
C. 
1MeV=1,6·10
-13
C.
Enerjinin saxlanma qanununa əsasən rabitə enerjisi qiymətcə sərbəst nuklonların birləşməsi və nüvənin 
əmələ gəlməsi zamanı ayrılan enerjiyə bərbərdir. 
Bir nuklona düşən rabitə enerjisinə xüsusi rabitə enerjisi deyilir. 
𝐸
𝑥ü𝑠𝑢𝑠𝑖
=
𝐸
𝑟𝑎𝑏𝑖𝑡ə
𝐴
⇔
𝐸
𝑥ü𝑠𝑢𝑠𝑖
=
𝛥𝑚 ∙ 𝑐
2
𝐴
⇔ 𝐸
𝑥ü𝑠𝑢𝑠𝑖
=
(𝑍 ∙ 𝑚
𝑝
+ 𝑁 ∙ 𝑚
𝑛
− 𝑀
𝑛ü𝑣ə
) ∙ 𝑐
2
𝐴
.
 
Xüsusi rabitə enerjisinin ölçü vahidi: 
[𝐸
𝑥ü𝑠
] =
[𝐸]
[𝐴]
= 1
𝑀𝑒𝑉
𝑛𝑢𝑘𝑙𝑜𝑛
.
Hər bir kimyəvi elementin xüsusi rabitə enerjisi var. Xüsusi rabitə enerjisi yalnız kimyəvi elementdən 
asılıdır. 
Xüsusi rabitə enerjisinin kütlə ədədindən asılılıq qrafiki. 

---

Радиоактивность 
С.Агакишиев 
3 
Nüvənin xüsusi rabitə enerjisi nə qədər böyük olarsa nüvənin dayanıqlığı o qədər yüksək olar. Kütlə ədədi 
50-60 olan elementlərin xüsusi rabitə enerjisi maksimaldır. Bu elementlərin nüvələri qaha dayanıqlıdır.
Ağır nüvələrin xüsusi rabitə enerjisinin az olması protonların Kulon itələmə qüvvələrinin təsirinin artması ilə 
izah olunur. Ağır nüvələrdə nuklonlar arasında mövcud olan nüvə qüvvələri zəifləyir, nüvələrin özləri isə daha 
dayanıqsız olur. Stabil yüngül nüvələrində isə Kulon itələmə qüvvələrin rolu daha kiçikdir, proton və neytronların 
sayı Z və N eyni olur (
𝐻𝑒
2
4
, 
𝐿𝑖
3
6
, 
𝐵
5
10
). Nüvə qüvvələrin təsiri altında protonneytron cütləşməsi əmələ gəlir. Lakin 
çoxlu sayda protonu olan ağır nüvələrin dayanıqlığı təmin olunması üçün əlavə neytronlar tələb olunur.
Nüvə daxilində netronların sayının artması xüsusi rabitə enerjisinin azalmasına gətirir çıxarır. 
Mendeleyev cədvəlinin sonunda olan elementlər üçün (Uran üçün) xüsusi rabitə enerjisi 7,6 NeV/nuklon 
təşkil edir.