Toshkent tibbiyot akademiyasi ergashev u. Y. Xirurgik kasalliklar

KUYDIRGI 
Kuydirgi o‘tkir infeksion kasallik bo‘lib, qo‘zg‘atuvchisi teriga tushgan 
joyida yarali nekrotik zararlanish chaqirishi bilan va ba’zan esa jigar va 
ichaklarning zararlanishi va sepsis rivojlanishi bilan namoyon bo‘ladi. 
Qo‘zg‘atuvchisi – kuydirgi tayoqchasi bo‘lib, hayvonlar yoki odam organizmida 
vegetativ shaklda, tashqi muhitda esa bir necha o‘n yillar davomida tuproqda spora 
holatida saqlanadi. Odatda kuydirgi bilan qo‘ylar va qoramollar kasallanadi. 
Odamga hayvonlarning terisi, yungi va go‘shti orqali yuqadi. Shu sababli 
kuydirgidan o‘lgan hayvonlar mukammal ravishda zararsizlantiriladi va 
yo‘qotiladi.
Klinik ko‘rinishi.
 
Inkubatsion davri qisqa, 2-7 kun, lekin 12 kundan ortmaydi. 
Klinik jihatdan kuydirgining uch turi tafovut qilinadi: teri, o‘pka va ichak. Teri turi 
alohida ahamiyatga ega bo‘lib kuydirgi karbunkuli paydo bo‘lishi bilan kechadi 
(107-rasm). Ko‘pincha u infenksiyaga moyil bo‘lgan joylarda qo‘llarda, bo‘yinda 
va bosh sohasida paydo bo‘ladi. Ko‘zg‘atuvchi tushgan joyda ko‘kimtir qizg‘ish 
rangda pufakcha paydo bo‘lib, uning atrofida to‘qimalar shishadi.

---

263 
107- rasm. Kuydirgi teri formasi 
Pufakcha yorilganidan keyin yara qora rangli qattiq, qalin po‘stloq (strup) bilan 
qoplanadi. Birlamchi pufakchaning atrofida yangi pustulalar paydo bo‘lib, shish 
kuchayadi, regionar limfa tugunlar kattalashadi. Po‘stloq ko‘chib tushadi va uning 
o‘rnida yara qoladi. Bir vaqtning o‘zida biroz yiringli ajralmali bir necha yaralar 
paydo bo‘lishi mumkin. Bemorlarning umumiy ahvoli nisbatan qoniqarli. 
Bakteriologik tekshirishlar natijasida kuydirgining qo‘zg‘atuvchisi aniqlanadi. 
Ichak turi bilan zararlangan go‘sht iste’mol qilinganida, o‘pka turi bilan esa 
kuydirgi tayoqchasi sporalarining nafas (teri, mo‘yna maxsulotlari korxonalarida) 
orqali tushishidan rivojlanadi. Ichak va o‘pka turlari keskin umumiy buzilishlar 
bilan kechib, odatda o‘lim bilan tugaydi. Kuydirgi karbunkulini furunkuldan, o‘lat 
bubonidan va kalamush tishlagan jarohatidan (sodoku) farqlay olish zarur.
Diagnostikasi.
 
Tashxis qo‘yish uchun bemorning kasbini bilish zarur. Tashxisni 
tasdiqlash uchun zararlanish o‘chog‘idan, septik holatlarda esa – qondan, 
balg‘amdan, va axlatdan kasallikning qo‘zg‘atuvchisi ajratib olinadi. Qishloq 
xo‘jalik maxsulotlarida sporalar bor yoki yo‘qligini aniqlash uchun 
termopretsipitatsiya reaksiyasi (Askoli reaksiyasi) o‘tkaziladi. Diagnostikada 
antraksin bilan teri allergik sinamasini qo‘yish muhim rol o‘ynaydi.
Davolash.
 
Ruxli, kseroformli yoki antibiotikli malham buyurish bilan konservativ 
davo o‘tkaziladi. Kimyoviy granulyasion val buzilib, kasallik tarqalib ketishi 
mumkinligi uchun operativ davo taqiqlanadi. Keng ta’sir doirali antibiotiklar, 50-
150 ml maxsus zardoblar salvarsan bilan kombinatsiyada (0,6-1 vena ichiga 
ishlatiladi).