Toshkent tibbiyot akademiyasi ergashev u. Y. Xirurgik kasalliklar

QOQShOL 
Qoqshol – o‘tkir spetsifik infeksion kasallik bo‘lib, organizmga qoqshol 
tayoqchasi ekzotoksinining ta’siri natijasida nerv sistemasining zararlanishi bilan 
kechadi, ko‘ndalang targ‘il mushaklarning tonik va klonik qisqarishi bilan 
namoyon bo‘ladi. Bu kasallik Gippokrat zamonasidan ma’lum bo‘lib, uning o‘g‘li 
ham shu kasallik qurboni bo‘lgan.
Etiologiyasi va patogenezi.
 
Odam va hayvonlarda qoqsholning qo‘zg‘atuvchisi 
ekzotoksin ishlab chiqaradigan, grammusbat, sporogen tayoqcha Clostridium tetani 
hisoblanadi. Qoqshol tayoqchasi hayvonlar (qo‘ylar, sigirlar va boshqalar) va odam 
ichagida saprofit sifatida yashaydi (parenteral yo‘l bilan tushganida patogen 
hisoblanadi). Hayvonlarning chiqindilari bilan erga tushganida qoqshol tayoqchasi 
uzoq vaqtgacha shu muhitda saqlanishi mumkin. Chang bilan klostridiylar odam 
terisiga, kiyimlari va atrof buyumlariga tushishi mumkin. Shu sababli infitsirlanish 
nuqtai nazaridan mayda tirnalishlar va shilingan jarohatlar xavfli sanaladi. Qoqshol 
asosan harbiy urush davrlarida, ayniqsa o‘q otar qurol bilan jarohatlanishda 
ko‘proq uchraydi. Ulug‘ vatan urushi davrida qoqshol 10 000 yaradorlarga 6-7 
kasallik kuzatilgan. Tinchlik davrlarida qoqshol ko‘pincha (80% hollarda) qishloq 
joylarida –10 000 aholiga 0,1 qoqshol bilan bemor to‘g‘ri keladi. Ayniqsa 50% 
holatlarda qoqshol 14 yoshgacha bo‘lgan bolalarda uchraydi. 80% holatlarda 
kasallik arzimagan maishiy shikastlanishlardan keyin kuzatiladi, chunki bundan 
bemorlar tibbiy yordam uchun shifokorga murojat qilishni lozim ko‘rishmaydi. 
Inkubatsion davri 4 kundan 14 kungacha. Qoqsholning kechki turlari ham uchraydi 
(juda kam hollarda 1-5 oydan keyin ham uchrayverishi mumkin). Inkubatsion davri 
qanchalik qisqa bo‘lsa, kasallik shuncha xavfli, klinik kechishi va oqibati og‘ir 
bo‘ladi. Kechki qoqsholda kasallik nisbatan engilroq kechadi. Qoqshol tayoqchasi 
organizmga parenteral yo‘l bilan tushganida kirish darvozalari sohasida saqlanib 

---

255 
qoladi va shu erda zo‘r berib ko‘payaveradi. Cl. tetani ning ekzotoksini o‘zida 
tetanospazmin va tetanogemolizin saqlaydi va ular so‘rilganida kasallikning 
manzarasi rivojlanadi. Tetanospazmin nerv tizimiga ta’sir qilib o‘ziga xos bo‘lgan 
mushaklarning tonik va klonik qisqarishiga sabab bo‘ladi. Tetanogemolizin esa 
eritrotsitlarni parchalaydi. Toksinlar perinevral va endonevral yo‘llar bilan, 
limfatik yo‘llar orqali markaziy yo‘nalishda, periferiyadan orqa va uzunchoq 
miyaning harakatlantiruvchi markazlari tomon harakatlanadi. Bir vaqtning o‘zida 
ham markaziy, ham periferik nerv tizimiga zaharli ta’sir ko‘rsatadi va ularning 
reflektor qo‘zg‘alishiga olib keladi. Ba’zan esa zaharlar gematogen yo‘l bilan 
tarqaladi. Kasallikning rivojlanishiga kirish darvozalari sohasidagi nekrotik 
to‘qimalar, yot jismlar va yiringli cho‘ntakchalar turtki bo‘ladi.