247
urushlarning doimiy yo‘ldoshi deb nomlagan. Birinchi jahon urishi davrida (1914-
1918 y) 5 dan 15% gacha yaradorlar gazli gangrena bilan og‘rib 60-80% gacha
holatlarda o‘lim bilan tugagan. Urushning ayrim davrlarida bu ko‘rsatkichlar
balandroq ham bo‘lgan. Nemis armiyasida amputatsiyalar va o‘lim ko‘rsatkichi
shu darajada yuqori bo‘lganki, harbiy senzura anaerob infeksiya haqidagi
ma’lumotlarni nashr qilishni taqiqlab ko‘yishgacha etgan.
Anaerob infeksiyani chaqiruvchi sabablariga ko‘ra har-xil mualliflar uni
turlicha nomlashgan. Anaerob infeksiyani qadimda
Antonov olovi deb ham
nomlashgan. Ambruaz Pare esa uni gospital gangrenasi travmatik gangrena, yashin
tezligidagi gangrena, mahalliy stupor, travmatik epidemiya, o‘tkir yiringli shish
deb nomlagan; N.I.Pirogov «mifitik gangrena»,
yashin tezligidagi gangrena, gazli
gangrena deb atagan. Ko‘pchilik shifokorlar «gazli gangrena» yoki jarohatlarning
anaerob infeksiyasi terminidan foydalanishadi.
Anaerob infeksiyaning ko‘zg‘atuvchisi quyidagi to‘rtta maxsus mikroblardir,
klostridiylar: Cl. perfringens (44-90%), Cl. Oedematiens (15-50%), Cl. histoluticus
(2-6%), Vibrion septicus (10-30%). Bu bakteriyalar juda ko‘p tarqalgan bo‘lib,
barcha joylarda: go‘ng aralashgan tuproqda, odam va hayvonlar chiqindilari bilan
ifloslangan tuproqda uchraydi. Chang bilan odamlar terisi, shilliq qavatlari,
kiyimlariga o‘tirib qoladi va shikastlanishlarda yumshoq to‘qimalar defektlari
orqali organizmga tushadi. Qulay sharoitlarga tushganida
mikroblar biriktiruvchi
va mushak to‘qimalarni nekrozini chaqiruvchi gemotoksin ajratadi (Kuzin M.I.
2006). Toksinlar eritrotsitlar gemolizi, tomirlar trombozi, miokard, jigar va buyrak
zararlanishini chaqiradi. Barcha anaerob mikroblar uchun ozmi ko‘pmi gaz hosil
qilish va to‘qimalar shishi xos. Urush davrlarida kiyim kechaklarning anaerob
mikroblar bilan ifloslanishi 83-90%, jarohatlarning ifloslanishi esa – 80-90% gacha
etishiga qaramay anaerob infeksiya bilan asoratlanish nisbatan kam uchraydi. Bu
holat kiyimlarning anaerob infeksiya bilan ifloslanish darajasiga, ob-havoga, ko‘p
miqdordagi
to‘qimalarning
ayniqsa
mushaklarning
shikastlanishiga,
(mushaklarning imbibitsiyalanishi, yirik qon
tomirlarining shikastlanishi, o‘lik
bo‘shliqlar bor yoki yo‘qligi); kislorod kirishi chegaralanganligiga; yaradorlarning
248
ko‘p qon yo‘qotganligi sababli aylanayotgan qonda erkin kislorod yo‘qligiga;
yaradorlarni suyaklar singan, to‘qimalarning ko‘p miqdorda shikastlanishi
holatlarda yaxshi immobilizatsiya qilmasdan uzoq muddat transportirovka qilish;
bemorlarning ruhiy va asabiy holatlariga bog‘liq.
Anaerob yoki klostridial mikroblar organizmga kontakt, limfo- va
gematogen yo‘llar bilan tushib qulay sharoitlar bo‘lganda ko‘paya
boshlaydi va
toksinlar ajratadi (103-rasm). Ular esa hujayralar membranasi orqali o‘tib,
to‘qimalarni nekrozga uchratadi.
103-rasm. Anaerob infeksiyada mushaklarning mikroskopik o‘zgarishi. 1-
anaerob shikastlanish chegarasidagi mushaklar o‘zgarishi, 2-mushak tolalari
nekrozi,
3-mushaklarning
total
shikastlanishi,
4-to‘qimalararo
sohada
shikastlangan to‘qimalarda klostridiyalar.
Nekroz o‘choqlarida esa bakteriyalar tez ko‘payadi va shu bilan “aylanma holat”
rivojlanadi, yani toksinlar hujayralar nekrozi bilan mikroblarga yo‘l ochsa,
mikroblar toksin ishlab chiqarib to‘qimalar nekroziga sabab bo‘ladi. Buning
oqibatida mushak to‘qimasi nekrozga uchraydi (104-rasm) va nervlarda
degenerativ o‘zgarishlar rivojlanadi. Toksinlarning proteolitik va glikogenolitik
ta’siri
natijasida oqsillar, aminokislotalar parchalanib ammiak, karbonat angidrid,
vodorod sulfidlar hosil bo‘ladi va jarayon chirituvchi tus oladi.
249
104-rasm. Boldir va panja sohasi anaerob infeksiyasi.
Boshlang‘ich bosqichlarida patologoanatomik o‘zgarishlar jarohat atrofida
shish paydo bo‘lishi bilan kechadi, keyinchalik esa gaz hosil bo‘la boshlaydi.
Terida dastlab oqishlik, yaltiroqlik bo‘lib, keyin esa u ko‘kimtir qizg‘ish, qoramtir,
yashil,
jigarrang tus olib, har -xil o‘lchamli dog‘lar ko‘rinishida namoyon bo‘ladi
va marmarga o‘xshab qoladi. Teri osti kletchatkasida ko‘p miqdorda shish
suyuqligi bo‘lishi yoki quruq bo‘lishi mumkin, lekin gaz pufakchalari bilan
burkalgan bo‘ladi. Gaz pufakchalari esa tovush chiqarish bilan tashqariga ajraladi,
shu sababli Pavlovskiy ifodali qilib “to‘qimalar pichoq ostida girdobga o‘xshab
kaynaydi” deb ta’rif bergan. Mushaklar o‘zining odatiy tusini yo‘qotib xira, oqish
kul rang ko‘rinishga kiradi va qaynatilgan go‘shtni eslatadi. Biriktiruvchi
to‘qimada shish, qon quyilishi,
tomirlar trombozi rivojlanib, nervlar nekrozga
uchraydi, bosh miyaga qon quyiladi va miya shishi rivojlanadi. Jigar bo‘kkan,
buyraklar parenximasi shishgan, siydik kanalchalari kengaygan va ularning
bo‘shlig‘i oqsil moddalari bilan to‘lgan bo‘ladi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
