Тошкент Тиббиёт Академияси

ОҒРИҚСИЗЛАНТИРУВЧИ ВОСИТАЛАР

(анальгетиклар)
Оғриқни қолдириш шифокорнинг амалиётида муҳим вазифадир. Чунки у беморга азоб берувчи, хасталик белгиси бўлибгина қолмай, дардини оғирлаштиради ва унинг оқибатига салбий таъсир этади. Жумладан, жарроҳатларда у карахтлик ва ўлимга сабаб бўлади. Шунинг учун ҳам шифокор оғриқни сусайтирувчи ёки уни даф этувчи дорилар таъсирини ва уларни қўллашни яхши билиши керак.
Оғриқни сезиш организмда тери, томир, бўғим, мушак ва аъзоларда жойлашган, алоҳида рецепторлар-ноцицепторлар орқали амалга ошади. Бу рецепторлар экзоген (механик, кимёвий, термик) ва эндоген (брадикинин, гистамин, серотонин, простогландин Е₂, К⁺) таъсиротлари натижасида қўзғалади. Бош мия пўстлоқ қаватига оғриқ импульслари, алоҳида ўтказувчи йўллар орқали етади. Лекин МНСда оғриққа қарши турувчи, уни кучини камайтирувчи, тизим мавжуд (антиноцептив система хаворанг доғ, чокнинг катта ядроси, ретикуляр ядролар). Бу тизим юқоридан пастга қараб таъсир этади ва оғриқ сезишини сусайтиради. Бундан ташқари организмда бир қатор фаол биологик моддалар бўлиб улар оғриқни сезишини ўзгартирадилар (оғриқсизлантирувчилари): эндоген пептидлар-энкефалин, β-эндорфин, динорфин. Оғриқни кучайтирувчи: р-сусбстанция.
Нейрогормонлар ҳам фақат медиатор (воситачи) бўлибгина қолмай, ноцицептив қўзғалишининг модулятори (ўзгартирувчиси) вазифасини ҳам бажаради. Оғриқни қолдирувчи пептидлар, опиоитлар ўзларига ҳос бўлган ва ҳар-хил функционал аҳамиятга эга бўлган, рецепторлар билан боғланадилар /-μ, -λ, -κ, -δ, -ξ/. Демак организмда мураккаб антиноцицептив тизим бўлиб, унинг фаоллиги пасайгандагина оғриқсизлантирувчи воситаларни қўллаш зарурияти туғилади. Оғриқсизлантирувчи воситалар, фақатгина оғриқ сезишни камайтириб, бошқа сезувчанликка, эс-хуш ва ҳаракатларга терапевтик дозаларда таъсир этмайдилар, яъни улар танлаб таъсир кўрсатадилар. Таъсир механизми ва фармакодинамикага асосланиб, ҳозирги замон анальгетиклари қуйидаги 2 га гурухларга бўлинадилар:


I. Асосан марказий таъсирли воситалар

1. 
   Наркотик анальгетиклар (опиоидлар):
   
   • 
     агонистлар морфин, промедол, фентанил, суфентанил, алфентанил
     
   • 
     агонист-антогонист пентозоцин, налорфин, налбуфин, буторфанол, бупренорфин
     
   • 
     антогонист налоксон. налтрексон
     
2. 
   Ноопиоид анальгетиклар: парацетамол, клофелин амитриптилин, димедрол, карбамазепин
   
3. 
   Аралаш таъсир механизмли анальгетиклар: трамадол