Тошкент Тиббиёт Академияси

Сунъий ёритилганликка гигиеник талаблар.

Ёруғлик сони КМК 2.01.05-98 да белгиланган. Ёруғлик сони қувватини ҳисобга олган ҳолда ёриткичлар сонига, ёритилганлик, ёритилганлик тизимини рационаллигига, табиий ёритилганлик эса – юқори томондан ва ён томондан ёритилганлик жойлашишига, ёриткичларни уз вақтида тозаланишига, лампалардан фойдаланиш муддатига, тармоқда кучланишни стабиллигига боғлиқ.

Ёритилганлик меъёрларига риоя қилганда ишлаб чиқариш Меҳнати ишлаб чиқаришда 3% га, кўриш органи ва ранг ажратиш билан боғлиқ ишлаб чиқариш тармоқларида 15-20% га ортиши аниқланган.

Ёритилганлик сифати.

Ёритилганлик сифатига қўйилган гигиеник талаблар:

• 
  Ёритилганликни бир хилда тарқалиши;
  
• 
  Кўзни кўрликдан асраш;
  
• 
  Ёруғлик манбани бажарилаётган ишга боғлиқлиги;
  
• 
  Динамик ёритилганлик;
  
• 
  Ёруғлик оқимини йўналишини танлаш.
  

Иш жойида ёруғликни ҳар хил тарқалиши доимий мосланишни бузилишига олиб келиши мумкин. ишлаб чиқариш хоналарида бу холат фақатгина маҳаллий ёритилганликдан фойдаланганда кузатилади.
Кўп қўлланиладиган ёритилганлик бу – умумий ёритилганлик, сўнг комбинациялашган ёритилганликдир.
Ёритгич арматураси ҳам аҳамиятга эга, ёриткичларни буйига ва горизонтал буйлаб меъёрда жойланиши, кучланишни тармоқда бир меъёрда ушлаб туриш аҳамиятга эга.
Оҳирги йилларда гигиенада ёритилганликни янги йўналиши яратилди – хоналарда динамик ёритилганликни ҳосил бўлиши. Бу холат ёритилганлик интенсивлигини вақт бирлигида смена давомида ўзгариши ёки нурланиш спектирини фазода жойланиши. Бу холат монотония холатини келиб чиқмаслигига ва чарчаш профилактикаси олиб келади. Бундай ёритилганлик табиий ёритилганлик етарли бўлмаганда тақлиф этилади. Ёритилганлик интенсивлигини динамикаси, ҳамда ёритилганлик спектри монотонияга қарши кўраш чора тадбирлари ишлаб чиқишда, ҳамда куз органига тушадиган юклама билан бажариладиган ишларда тақлиф этилади. Куёш нур спектирини кун давомида ўзгаришини ҳисобга олиш керак. Масалан; эрталаб ЛДЦ типидаги лампалар, 2 соатдан сўнг. БС + ЛДЦ, сўнг ЛДЦ тип лампаларининг бир қисми учирилади + БС (1:1), иш кунининг охирида – фақат БС типидаги лампалар қўлланилади. Бундай шароитда ёритилганлик унумдорлиги кўрсаткичларини МНС ини холатини, иш фаолиятини ва иш сифатини, кўзни чарчашини ҳарактерловчи кўрсаткичлар статик ёритилганликдан динамик ёритилганлик яхши.
Ёруғлик манбаини тўғри танлаш рангли металл, туқима ва бошқалар билан ишлашда катта аҳамиятга эга. Ранг дефектларини ажратиш ишларида ёруғлик манбаи спектрал таркибига боғлиқ. Шунинг учун рангларни ажратиш ишларида люминисцент лампалар – ЛДЦ, ЛХЕ, ЛБЦТ дан фойдаланиш мақсадга мувофиқ. Рельеф, деталнинг ўлчамини ажратишда тўғри ёруғлик берувчи лампалардан фойдаланиш керак. Тутун, чанг чиқувчи хоналарда ёруғлик нури тўғри тушувчи ёриткичлардан фойдаланиш керак. Ёруғлик нурини тўғри танлаш гигиеник аҳамиятга эга.
Иш жойи горизонтал жойлашганда ёруғлик оқими орка томондан ёки ён томондан, вертикал жойлашганда тепадан ёки 35º бурчак остида тушиши керак.
Ишчилар ҳавфсизлигини таъминлаш – бўлар асосан маҳаллий ёритилганлик (кучланиш тармоги 36 дан ошмаганда), авария холатидаги ёритилганлик (технологик жараённи ушлаб туриш мақсадида), эвакуацион (ишчилар чиқиш мақсадида) қўлланилади. Бундан ташқари навбатчи ва ҳимояловчи ёритилганлик (иш вақтидан ташқари) ўрнатилиши керак.
Ёритгич мосламаларини тўғри эксплуатацияси ёритилганликни рационал бўлиши катта роль уйнайди. Ёмон эксплуатацияси эса ёритгич мосламаларини лойихасига ва таъмирланишига таъсир этиши мумкин.