Toshkent «noshir» 2017

“Toshkent» Respublika fond birjasining
yig‘ma fond indeksi
Tashkent Aggregate Stock Exchange – Index (“TASIX”
– “Tasiks”)
2000-yilning boshida «Toshkent» Respublika fond birjasi
(RFB), «Toshkent» RFB yig‘ma fond indeksi to‘g‘risidagi
nizomni ishlab chiqib, tasdiqladi hamda uni qimmatli qo-
g‘ozlar bozori faoliyatini muvofiqlashtirish va nazorat etish
markazi bilan kelishdi. Bu indeks listing, listingdan oldingi,
listingdan tashqari seksiya (bo‘lim)lar, shuningdek, xususiy-
lashtirilgan korxonalar aksiyalarini birlamchi joylashtirish
seksiyasida korporativ qimmatli qog‘ozlar bilan tuzilgan
bitimlar narxlari asosida aniqlanib, fond bozorining holatini
belgilaydigan integral indeks hisoblanadi. «Tasiks»ni hisoblab
chiqarish savdo sessiyasi (savdo kuni) yakuni bo‘yicha amalga
oshiriladi, u tahlil qilish maqsadida xafta, oy, chorak va yil
uchun ham hisoblanishi mumkin. Uni aniqlash uchun indeks
hisoblanayotgan yilda birja savdo tizimida qayd etilgan savdo
sessiyasi bo‘yicha rasmiy hisobotga kiradigan aksiyalar bilan
joriy savdo kuni tuzilgan bitimlarning o‘rtacha chamalangan
narxlaridan foydalaniladi. «Tasiks» quyidagi formula bilan
hisoblab chiqariladi:
Iftse
 = (
P
i
/
P
b
) 
×
 
k
,

---

212
213
tashkilotlari ham o‘zlarida olingan reyting baholari natijalarini
qiyoslash va shu yo‘l bilan u yoki bu kompaniyaga nisbatan
o‘z xulosalarining nechog‘li to‘g‘riligini tekshirish uchun
reytinglarga murojaat qilishadi. Diler-brokerlar investi-
tsiyalarni amalga oshirish, shuningdek o‘z mijozlariga mas-
lahatlar berish jarayonida reytinglardan foydalanadi. AQSH
qimmatli qog‘ozlar va fond birjalari komissiyasi diler-bro-
kerlarning obligatsiya aktivlarini baholash uchun yuqorida
sanab o‘tilgan bir necha agentliklarning reytinglaridan foy-
dalanadi. Reyting ma’lumotlar to‘plami (spravochniklar) narxi
juda qimmatligiga qaramasdan, ular to‘g‘risidagi ma’lumotlar
keng jamoatchilik mulki bo‘lib qoladi,
Shu bilan birga, reytinglarning ahamiyatini o‘ta yuqori
baholab yubormaslik kerak. Reytinglar qimmatli qog‘ozlar
bozori qatnashchilari hayotiga singib kirib borgan bo‘lishiga
qaramasdan, ular subyektiv baholarga asoslanadi va ularning
ahamiyati mutlaq emas, balki ehtimoliy, taxminiy kattaliklar
sifatida qaralishi mumkin. Ularni u yoki bu qimmatli qo-
g‘ozlarni sotib olish yilida berilayotgan tavsiyalar sifatida
baholamaslik kerak. Odatda, ularni aniqlashda kurslar hisobga
olinmaydi. Reyting kompaniyalari qimmatli qog‘ozlar emi-
tentlarining katta soniga reyting berishi tufayli, ushbu kat-
talikdagi massiv sifatli ishlab chiqilgan bo‘lishi mumkin emas,
degan fikrlar ham bor. Masalan, «Moody’s» kompaniyasi
qimmatli qog‘ozlarning 5000 dan ortiq,, «Standard & Roor’s»-
2000 dan ortiq, «Duff & Phelps»-1287 nomiga reyting beradi.
Yana shuni ham qayd etish kerakki, reytinglar ko‘proq emi-
tentning o‘tgan davrdagi ahvolini baholaydigan statistik ma’-
lumotlarga asoslanadi.
Masalan, ma’lumki, o‘tgan davrda anchayin salmoqli va
ko‘p foyda ko‘rgan bir qancha kompaniyalar bugungi kunda
unchalik barqaror bo‘lmagan ahvolga tushib qolgan. Ak-
sincha, hozirgi yilda eng istiqbolli bo‘lgan tarmoqlarning
kelib chiqishi aniq emas.
rasmiy ro‘yxatiga yirik emitentning qimmatli qog‘ozlari kiri-
tilgan yilda amalga oshiriladi. «Tasiks»ning barcha o‘zgarish-
lari to‘g‘risidagi ma’lumot birja axborot tizimi axborot ter-
minallarida aks ettiriladi va manfaatdor shaxslarga yetkaziladi.