Toshkent moliya instituti "statistika" kafedrasi

 
2. MHTning asosiy tushunchalari va tasniflari 
Milliy hisoblar tizimida iqtisodiyotni ichki va milliy turga bo’lish uchun 
quyidagi tushunchalar qabul qilingan:
Iqtisodiy hudud -
shaxs, tovar va pul birliklari erkin harakat qila oladigan 
geografik hudud, milliy fazo, hududiy suvlar va xalkalar suvlarda mavjud. 
Mamlakatning egalik qilish xukuki bo’lgan kontinental shelflardan iborat. 
Bundan tashkari, iqtisodiy hududga hududiy anklavlar (ya’ni, davlatlararo 
shartnomalar asosida diplomatik, xarbiy, ilmiy va boshqa maqsadlarda 
ishlatiladigan chet ellardagi geografik hudud) va erkin zonalar xam kiradi, 
mamlakat hududida joylashgan boshqa davlat anklavlari iqtisodiy hududga 
kirmaydi. 
Iqtisodiy manfaatdorlik markazi
- bir yil va undan ortiqroq vaqt mobaynida 
iqtisodiy hududda amalga oshiriladigan ishlab chiqarish va xizmat ko’rsatish bilan 
bog’liq bo’lgan operatsiyalar. 
Rezident -
iqtisodiy manfaatdorlik markazi mamlakat iqtisodiy hududi bilan 
bog’langan xo’jalik birliklariga (uy xo’jaligi, korxona, tashkilot) aytiladi. Iqtisodiy 
hududda bir yildan ortik istikomat kilgan kishi shu davlatning rezidenti deb 
hisoblanadi. 
Artistlar, talabalar, sportchilar va boshqa davlatlardan kelgan shaxslar, 
elchilar bu mamlakatning rezidenti hisoblanmaydilar. 
Xalkaro tashkilotlarning xodimlari shu davlatda bir yildan ortik istikomat 
kilib ishlasa, ular ishlab turgan joyidagi davlatning rezidenti hisoblanadi. 
Ichki iqtisodiyot
-rezident va norezidentlarning iqtisodiy hududdagi iqtisodiy 
faoliyati. 
Milliy iqtisodiyot
-rezidentlarni turar joylaridan kat’iy nazar ularning 
iqtisodiy faoliyati. Rezidentlarni iqtisodiy faoliyatiga hududiy ishlab chiqarish 
jarayonlari hamda diplomatik tashkilotlarni va chet el xarbiy bazalarining ish 
faoliyati xam kiradi. 
Milliy iqtisodiyotning asosiy iqtisodiy ko’rsatkichi yalpi ichki mahsulot 
(YaIM) yoki yalpi milliy daromad (YaMD) hisoblanadi. 
Ichki iqtisodiyot asosan, yalpi ichki mahsulot (YaIM) bilan o’lchanadi, YaIM 
tovarlar va xizmatlar oqimini ulchaydi. 
YaMD-esa daromadlar okimini ulchaydi. 
O’zbekiston iqtisodiy sistemasining turli qismlari o’rtasidagi o’zaro 
munosabatlarni to’laligicha aks ettirish maqsadida insituttsion birliklar aniqlanishi 
va ularni sektorlar, tarmoqlar buyicha guruxlash zarur.