Toshkent moliya instituti "statistika" kafedrasi

 
O’zbekiston Respublikasida milliy schyotlar tizimini asosiy statistikani
jahon standartlari asosida reformatsiya qilish borasida davlat dasturi va uni 
amaliyotda qo’llanish 
Mamlakatimizda o’tkazilayotgan islohatlar, xalqaro iqtisodiy aloqalarni 
rivojlanishi, turlicha mulkchilikka asoslangan korporatsiyalar, hissadorlik
jamiyatlari, moliyaviy va tijorat muassasalari va shu kabilarni paydo bo’lishi
XXB ko’rsatkichlaridan milliy hisoblar tizimi(MHT)ga o’tishni taqazo 
etadi. Xuddi shuning uchun ham Vazirlar Mahkamasining 1994 yilning 24 
avgustidagi 433-sonli qarori bilan O’zbekistonda MHT ni joriy qilishga o’tildi. 
O’zbekiston Respublikasining MHT statistikasiga o’tishi iqtisodiyotda 
iqtisodiy tahlil darajasini oshiradi. Davlatning iqtisodiyotda iqtisodiy barqarorlik 
jarayonini vujudga keltirishda, iqtisodiyot ustidan to’la nazorat o’rnatishda MHT 
katta yordam beradi. Davlat MHT iqtisodiy ko’rsatkichlari jadvallari orqali
iqtisodiyotda bo’layotgan o’zgarishlarni, rivojlanishlarni, siljishlarni axborot 
formasida olib turadi va shunga asosan o’zining iqtisodiy siyosatini ishlab 
chiqadi. Davlat MHT dagi hisob schyotlari orqali ijtimoiy takror ishlab 
chiqarishni, uning doiraviy xarakatini nazorat qiladi va boshqaradi. 
MHT bilan xalq xo’jalugi balansi (XXB) urtasidagu munosabamlari 
Respublikamizning bozor iqtisodiyotiga o’tish sharoitlarda statistikani 
tubdan o’zgartirish talab qilinadi. Shuni aytib o’tish kerakki, hozirgi paytda 
makroiqtisodiy ko’rsatkichlar asosan xalk xo’jaligi balansidan (XXB) olinadi. 
XXB balansda xalk xo’jaligi moddiy ishlab chiqarish va noishlab chiqarish kabi 
ikkita cohaga ajratilib, u yaratuvchi va yaratilmaydigan mexnat nazariyasiga 
tayanadi. Bu xolat xalk xo’jaligini bir butunligicha tahlil qilishga imkon bermaydi. 
Aslini olganda, MHT va XXB tizimlari bir-biriga yaqin tizimlar. Ikkala 
tizimda xam moddiy ishlab chiqarish va xizmat ko’rsatish jarayonlari tan olinadi. 
Lekin ularni hisobga olish bu ikkala tizimda bir-biridan farq qiladi, ya’ni XXB 
tizimida yalpi ijtimoiy mahsulot va milliy daromad faqat moddiy ishlab chiqarish 
sohalarida yaratiladi, deb hisoblanadi. XXB tizimida xizmat ko’rsatish hisoboti 
milliy daromadni taqsimlash va qayta taqsimlash jarayonida sarf-xarajatlar sifatida 
hisobga olinadi. 

---

142 
MHT da moddiy ishlab chiqarish va xizmat ko’rsatish hisobotida bunday 
fark qilinmaydi. Xizmat ko’rsatish natijasida yaratilgan kiymat moddiy ishlab 
chiqarishda yaratilgan kiymat bilan bir xil mavkega ega, deb karaladi. Bu esa 
mamlakatda yaratilgan yalpi ichki mahsulotni va milliy daromadni tula hisobga 
olish imkonini yaratadi.