Toshkent moliya instituti "statistika" kafedrasi

5. Grafiklarda tasvirlash usuli. 
Dinamika qatorning hadlari turli grafiklarda
ifodalanib ko’rinadi va hadlarning yo’lanishiga qarab xulosa chiqariladi.
Amaliyotda trendni statistik o’rganishning eng ko’p tarqalgan metodlari: 
interval (davr) oralig’ini kengaytirish; sirg’anchiqli o’rtacha; analitik tekislashdir. 
Dinamika qatorlarida trendni o’rganishning eng sodda metodlaridan biri davr 
oralig’ini kengaytirishdir. Bu metodning mohiyati shuki, agar oldingi, ya’ni 
mavjud intervallar (davrlar)da hisoblangan darajalar hodisaning rivojlanish 
tendentsiyasini ko’rsatmasa, ular asosida yangi intervallar (kengaytirilgan) tuzilib 
va har bir yangi interval bo’yicha qator darajasi hisoblaniladi. 
4-jadval. 
Oziq-ovqat do’konida oylar bo’yicha sotilgan tovarlar hajmi (mln.so’m) 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
8 
9 
10 
11 
12 
11,6 
9,5 
11,2 
12,5 
12,2 
13,6 
14,2 
12,0 
13,0 
14,6 
15,1 
13,2 
4-jadvalda keltirilgan ma’lumotlar bo’yicha oziq-ovqat do’konida sotilgan 
tovarlar hajmi oydan oyga o’sayaptimi yoki pasayyaptimi, bir narsa deyish qiyin. 

---

115 
Trend borligini aniqlash uchun intervallarni oylikdan choraklikka o’tkazib 
ko’ramiz: 
I chorak 
32,3 (11,6+9,5+11,2) 
II chorak 
38,3 (12,5+12,2+13,6) 
III chorak 
39,2 (14,2+12,0+13,0) 
IV chorak 
42,9 (14,6+15,1+13,2) 
Hisoblangan choraklik hadlar bo’yicha baralla aytish mumkin, qator hadlari 
o’sish tendentsiyasiga ega. 
Dinamika qatorlaridagi umumiy tendentsiyani sirg’anchiqli o’rtacha orqali 
ham aniqlash mumkin. Sirg’anchiqli o’rtacha darajalarni aniqlash metodining 
mohiyati shundaki, unda dinamika qatorlarida keltirilgan haqiqiy darajalar 
sirg’anchiq o’rtacha miqdor bilan almashtiriladi. 5-jadvalda keltirilgan 
ma’lumotlardan ko’rinib turibdiki, oziq-ovqat do’konida bir kunda sotilgan 
tovarlar hajmi IV chorakkacha o’sish tendentsiyasiga ega, IV chorakda esa III 
chorakga, hatto ayrim yillarda I va II choraklarga nisbatan kamaygan. 
Dinamika qatorlarini silliqlash metodi yordamida hodisa va jarayonlardagi 
umumiy tendentsiyani aniqlash uchun avvalo empirik (boshlang’ich) ma’lumotlar 
bo’yicha harakatlanuvchi (sirg’anchiq) o’rtachalarni hisoblash zarur. 
5-jadval 
Oziq-ovqat do’konida o’rtacha bir kunda sotilgan tovarlar hajmi 
quyidagicha (mln.so’m).