Toshkent moliya instituti sh. N. Fayziev, R. D. Dusmuratov, A. A. Karimov, I. N. Kuziev, A. Z. Avlokulov

Uchinchi  usul

  4-ustundagi  ko’rsatkichlarning  o’rtacha  miqdori  quyidagicha 

aniqlanadi: 

---

 

 

73 

(36175, 0=5335, 0=985, 0=16272, 0=70795,  

6=6455, 0=476, 0):7=19499, 0 

Eng  past  ko’rsatkich  o’rtacha  ko’rsatkichdan  qanchaga  farq  qilishini 

aniqlaymiz: 

(19499, 0-476, 0):19499, 0x100%=97, 60% 

Eng yuqori ko’rsatkichning o’rtachadan farqi: 

(36175, 0-19499, 0):19499, 0x100%=85, 5% 

Har  ikkala  holatda  ham  eng  yuqori  va  eng  past  ko’rsat-kichlarning  o’rtacha 

ko’rsatkichdan farqi sezilarli darajada ya’ni 20% dan katta bo’lganligi sababli eng 

yuqori  (36175,0  m.s.)  va  eng  past  (476,0  m.s.)  ko’rsatkichlar  hisob-kitobdan 

chiqarib tashlanadi. Bu ko’rsatkichlar keyinchalik o’rtacha miqdorni hisoblashda 

qo’llanilmaydi. Qolgan ko’rsatkichlar asosida yangi o’rtacha miqdor aniqlanadi.  

(5335, 0=985, 0=16272, 0=70795, 0=6455):5=19968,5 m.s. 

Olingan  miqdor(19968,  5  ming  so’m)ni  20000,0  ming  so’mgacha  yaxlitlash 

va  mazkur  miqdor  ko’rsatkichini  Muhimlik  darajasining  qiymati  sifatida 

foydalanish  mumkin.  Muhimlik darajasining  yaxlitlanguncha va  yaxlitlangandan 

so’ngi qiymati o’rtasidagi farq: 

(20000, 0-19968, 05):20000, 0x100%q0, 1% ni tashkil etib, 20% lik ko’rsatkich 

doirasida. 

Faraz qilaylik,  agar  auditor  20000, 0  ming  so’mlik xatoni o’tkazib  yuborishi 

mumkin bo’lsa, u holda ushbu summa aktiv va passiv o’rtasida teng taqsimlanishi 

lozim. (ya’ni ham aktiv bo’yicha, ham passiv bo’yicha yo’l qo’yilgan xato 10000, 

0 ming so’mdan to’g’ri keladi). Auditor o’zining amaliy ish tajribasi va korxona 

faoliyatining  xususiyatlaridan  kelib  chiqqan  holda  xatoni  taqsimlashning 

boshqacha  nisbatini  ham  qo’llashi  mumkin.  Shundan  so’ng  oldin  muhimlik 

darajasi balans aktivi va passivning ahamiyatli moddalari o’rtasida, ularning jami 

summadagi ulushlariga mutanosib ravishda taqsimlanadi.  

Ushbu  usulda  nazorat  vositalari  riskining  hisobga  olinmasligi  uning  asosiy 

kamchiligi hisoblanadi.  

Agar  audit  o’tkazish  jarayonida  aniqlangan  va  taxmin  qilingan  xatolar  ko’p 

---

 

 

74 

yoki kam,  ammo  umuman  olganda kattaligi  bo’yicha  muhimlik darajasiga  yaqin 

va (yoki) xo’jalik yurituvchi sub’ektning hisob yuritishida va moliyaviy hisobotni 

tayyorlashda  tegishli  me’yoriy  hujjatlardan  chetga  chiqishi,  biroq  chetga 

chiqishlar  so’zsiz  jiddiy  deb  tan  olinmaydi,  auditor  o’zining  professional  fikr-

mulohazalaridan  foydalangan  holda,  mas’uliyatni  o’z  zimmasiga  olishi  lozim  va 

mazkur  vaziyatda  tekshirilayotgan  buxgalteriya  hisobotidagi  jiddiy  kamchiliklar 

haqida  xulosa  qilishi  yoxud  tegishli  fikrlarni  auditorlik  xulosasiga  kiritishning 

zarurligi haqida qaror qabul qilishi kerak.