Toshkent moliya instituti "moliya" kafedrasi "davlat byudjeti"

9.2. Davlat byudjeti daromadlari tarkibi, tuzilishi va dinamikasi 
Bir xil mohiyatga ega va o‗zaro munosabatda bog‗liq bo‗lib, markazlashgan 
pul fondi bo‗lgan davlat byudjetini va davlatning boshqa maqsadli jamg‗armalarini 
majburiy tashkil etadigan soliqlar va yig‗imlar turlarining yig‗indisiga 
soliq tizimi
deb ataladi.
2008 yil 1 yanvardan boshlab kuchga kirgan yangi tahrirdagi O‗zbekiston 
Respublikasi Soliq Kodeksining 23-―Soliqlar va boshqa majburiy to‗lovlarning 
turlari‖ nomli moddasiga binoan, O‗zbekiston Respublikasi soliqlar tizimi 
tarkibiga quyidagilar kiradi (9.1-rasm): 
Barcha soliqlarni 
soliqqa tortish obyektiga, iqtisodiy mohiyatiga va byudjet 
tizimi bo„g„inlari daromadlarini shakllantirishiga ko„ra
quyidagicha guruhlash 
mumkin: 
Soliqqa tortish obyektiga ko‗ra soliqlar quyidagi mezonlarga qarab 
guruhlanadi: 
1.
Oborotdan olinadigan soliqlar; 
2.
Daromaddan olinadigan soliqlar; 
3.
Mol-mulk qiymatidan olinadigan soliqlar; 
4.
Yer maydoniga qarab olinadigan soliqlar. 
Oborotdan olinadigan soliqlarga
qo‗shilgan qiymat solig‗i, aksiz solig‗i, 
bojxona bojlari va yer qa‘ridan foydalanuvchilar uchun soliqlar kiradi. Lekin 
oborot (aylanma) tushunchasi bizning qonunchiligimiz bo‗yicha ilgaridagidek, 

---

95 
mahsulot realizatsiyasi oborotidan emas, balki mahsulotlarni yuklab yuborgan 
qiymat bilan o‗lchanadi (QQSda). Yalpi tushumdan olinadigan yagona soliq ham 
oborotdan olinadigan soliqlar jumlasiga kiradi.
9.1-rasm. Soliqlar va boshqa majburiy to„lovlarning guruhlanishi
1
 
Daromaddan olinadigan soliqlarga
yuridik shaxslarning daromadiga 
(foydasiga), jismoniy shaxslarning daromadiga solinadigan soliq, savdo 
tashkilotlarining yalpi daromadidan soliqlar kiradi. Bu guruh soliqlarga 
obodonlashtirish va ijtimoiy infratuzilmani rivojlantirish solig‗ini ham kiritish 
mumkin. 
Mol-mulk qiymatidan olinadigan soliqlarga
yuridik va jismoniy shaxslar 
tomonidan to‗lanadigan mol-mulk solig‗i kiradi.