Toshkent moliya instituti m. Y. Raximov, N. N. Kalandarova

O ‘zbekiston temir yo4Iari AJ ning jamlangan buxgalteriya
balansi
K o ‘rsa tk ic h la r
2017 -2018yy.
A K T IV
01-yanvar
2017
01-aprel
2017
01-iyuI
2017
01-okt
2017
01-yanvar
2018
1. 
Uzoq 
muddatli aktivlar
10 219 
731 945
11 151 
959 813
11 195 
178 476
11 778 032 
823
12 593 199 
960
Asosiy vositalar
boshlangich
qiymati
10 527 
417 487
11 341 
824 771
13 056 
620 251
13 186 532 
286
14 773 593 
626
Asosiy vositalar 
eskirish qiymati
3 423 
307 367
3 788 
793 507
3 945 
211 086
4 125 679 858
4 320 658 
666
Asosiy vositalar 
qoldiq qiymati
7 104 
110 120
7 553 
031 264
9 111 
409 165
9 060 852 428
10 452 934 
960
432

---

Nomoddiy 
aktivlar 
qoldiq 
qiymati
417 151
335 519
526 894
435 179
345 379
Kapital
qo‘yiImalar
2 834 711 
892
3 308 810 
890
1 783 170
063
2 396 325 565
1 572 602 
311
Boshqa 
uzoq 
muddatli aktivlar
280 
492 782
289 
782 140
300 
072 354
320 419 651
567 317 
310
2 Joriy aktivlar
2 978 372 
713
3 522 490 
664
4 234 880
927
10 571 776 
648
11 683 693 
105
Ishlab chiqarish 
zaxiralari
819 530 
511
761 929 
334
807 974 
274
805 958 807
1 047 437 
972
Kelgusi 
davr 
xarajatlari
1 366 
091 169
1 926 
260 257
2 439 
824 162
8 466 493 743
8 441 062 
224
Pul m ablagiari
171 917
383
167 990
329
198 395 
625
199 248 750
468 669 
767
Boshqa 
joriy 
aktivlar
117
495 315
114 
O il 429
118
290 042
1 12 380 694
160 480 
738
Debitor lar, jami
503 338 
335
552 299 
315
670 396 
824
987 694 654
1 566 042 
404
Shu jumladan:
Xaridor 
va 
buyurtmachilar 
bilan 
hisob- 
kitoblar
163 
855 350
162 
134 584
179 
194 017
304 669 491
268 038 
094
Byudjetga avans 
toiovlari
7 740 384
6 510 004
8 801 153
5 388 750
5 252 951
Aktiv 
bo‘yicha 
j_ami
13 198 104 
658
14 674 450 
477
15 430 059 
403
22 349 809 
471
24 276 893 
065
PASSIV
01-yanvar
2017
01-apreI
2017
01-iyul
2017
01-okt
2017
01-yanvar
2018
1 .0 ‘z
m ablagiari
manbasi
7 745 
794 466
8 567 
616 791
8 644 
944 914
8 963 743 430
10 124 233 
076
Ustav kapitali
614 384
306
614 384
306
614 384 
306
614 384 306
828 202 
670
Rezerv kapitali
5 737 851 
427
6 360 555 
463
6 480 827 
061
6 590 488 428
8 121 422 
920
Taqsimlanmagan
223 400
433

---

foyda
507 
693 607
416
753 023
344 
928 794
160 996 840
675
Boshqa
manbalar
885 865 
126
1 175 923 
999
1 204 804 
753
1 597 873 856
951 206 
811
2. Majburiyatlar
5 452 310 
192
6 106 833 
686
6 785 114 
489
13 386 066 
041
14 152 659 
989
Uzoq 
muddatli 
bank 
kreditlari 
va qarzlari
4 675 
490 146
5 329 
297 527
5 927 
142 095
12 154 367 
349
12 304013 
149
Boshqa
majburiyatlar
14 744 216
12 729 877
10 091 394
9 142 953
8 878 479
Kreditorlik
majburiyatlari,
jam i
762 
075 830
764 
806 282
847 
881 000
1 222 555 739
1 839 768 
361
Shu jumladan:
Mol 
yetkazib 
beruvchi lar 
va 
pudratchilarga 
majburiyatlar
219 
818 890
177 
094 949
250 
590 908
306 494 641
514 650 
184
Byudjetga
majburiyatlar
20 798 130
35 632 293
40 718 997
40 080 238
62 317 043
Balans 
passivi 
b o ^ ic h a jami
13 198 
104 658
14 674 
450 477
15 430 
059 403
22 349 809 
471
24 276 893 
065
i 
t
“0 ‘zbekiston temir yo‘llari” AJ ning moliyaviy natijalar
to‘g ‘risidagi hisoboti (2016-2017 yy.)
Ko‘rsatkichlar
nomi
2017 yil
2016 yil
Mahsulot 
(tovar, 
ish 
va 
xizmat)lami sotishdan sof tushum 
( bez NDS)
5 180 801 340
3 362 225 550
Sotilgan mahsulot (tovar, ish va 
xizmat) laming tannarxi
3 191 287 162
2 474 622 038
Mahsulot 
(tovar, 
ish 
va
xizmat)larni 
sotishning 
yalpi
1 989 514 178
887 603 512
434

---

foydasi
Davr xarajatlari
752 744 444
568 302 199
Boshqa operatsion xarajatlar
178 630 359
135 306 333
Asosiy faoliyatning foydasi
1 415 400 093
454 607 646
Moliyaviy 
faoliyat 
bo‘yicha 
xarajatlar
833 455 050
159 047 300
Moliyaviy 
faoliyatning 
daromadlari
506 789 162
269 112 080
Daromad 
(foyda) 
so!ig‘ini
to‘Iagunga qadar foyda
1 088 734 205
564 672 426
Favquloddagi foyda va zararlar
0
0
Daromad (foyda) solig‘i
30 730 577
16 304 363
Foydadan 
boshqa 
soliqlar 
va 
yig‘imlar
83 965 344
40 674 456
Hisobot davrining sof foydasi
974 038 284
507 693 607
Nazorat uchun savollar
Kreditga layoqatlilik deganda nimani tushunasiz?
Korxonaning kreditga layoqatliligini tahlil etishning axborotlar 
bazasiga nimalar kiradi?
Kreditga layoqatlilik tahlilining mazmunini tushuntiring? 
Korxonaning kreditga layoqatliligini maqsadi va vazifalari? 
Kreditga layoqatlilikning tavsifi?
Kreditga layoqatlilikni baholash va tahlil qilishning asosiy 
usullariga nimalar kiradi?
Ekspert baholash nima?
Ballik (skoring)baholash tizimi?
Kreditga layoqatlilikni baholashda tijorat banklarining kredit 
siyosatini o ‘ziga xos xususiyatlari?
Korxonaning ishonchliligini baholash?
Raqobatdosh mahsulotlar ishlab chiqarish qobiliyatini tahlili? 
Daromad tahlili?
Kredit resurslari maqsadliligini tahlili?
Kreditga layoqatlilikni moliyaviy koeffitsiyentlarda baholash? 
Kreditni ta’minlanganligini tahlili?
Risklar tahlili?
Kreditga layoqatlilikni baholashda nazoratning davomiyligi?
435

---

Raqobatdoshlikni aniqlash va tahlil qilish zaruriyati?
Korxonaning raqobatdoshligini aniqlashning ko'rsatkichlari tizimi 
va ularning aniqlanishi?
Raqobatdoshlikni aniqlash va tahlil qilishning Lamben modeli?
Korxona raqobatdoshligini aniqlash va tahlil qilishning «4R» 
modeli?
Raqobatdoshlikni aniqlash va tahlil qilishning SWOD modeli?
Balans aktivini moliyalashtirish tartiblari?
Korxona ishonchliligini baholash indikatorlari 
va ulaming 
normal ari?
Mahsulot (tovar, ish va xizmat)lami sotishdan sof tushumning 
omillik tahlili metodikasi?
Mahsulot (tovar, ish va xizmat)lami sotishdan sof tushumning 
naqdligini hisoblash tartibi?
Kreditga layoqatlilikni baholashda daromadlar tahlili va uning 
muhim qatorlari?
“RARTS” usulini tushuntiring?
“CAMPARI” usulini mohiyatini tushuntiring?
“6 C” usulining mohiyatini tushuntiring?
Korxonaning kreditga layoqatliligiga Qoplash koeffitsiyenti orqali 
baho berish?
Korxonaning kreditga layoqatliligiga likvidlilik koeffitsiyenti 
orqali baholash?
Korxonaning kreditga layoqatliligini mustaqillik koeffitsiyenti 
orqali baholash?
Korxonani kreditga layoqatliligini baholashning kompleks tahlili?
Balans aktiv va passiv moddalarining likvidliligi tahlili?
X o‘jalik 
subyektining 
kreditga 
layoqatliligini 
baholashda 
o‘rganilishi lozim b o ig a n miqdoriy ko‘rsatkichlar?
Tijorat banklari tomonidan xo‘jalik yurituvchi subyektlami 
kreditga 
layoqatliligini 
baholashda 
hisob-kitob 
qilinadigan 
ko^satkichlar?
436

---

8-BOB. DEBITORLIK VA KREDITORLIK QARZLARI
TAHLILI
8.1.Debitorlik, kreditorlik qarzlari tahlilining mazmuni, ularni
tahiil qilish maqsadi va vazifalari.
8.2.Debitorlik va kreditorlik qarzlarining shakllanishi.
8.3.Debitorlik va kreditorlik qarzlarining tarkibi va muddati
bo‘yicha tahlili.
8.4.Qarzlar 
dinamikasining 
natijaviy 
va 
samaradorlik
ko‘rsatkichlari bilan qiyosiy tahlili (qarzlarning aylanuvchanligi va
qoplanuvchanligi tahlili).
8.5.Debitorlik va kreditorlik qarzlarini kamaytirish bo‘yicha
tegishli boshqaruv qarorlarini qabul qilish mexanizmlari.
8.6.Muddati o*tgan debitorlik va kreditorlik qarzlari tahlili.
Debitorlik va kreditorlik qarzlari yuzasidan rezervlar tahlili.
8.1.Debitorlik, kreditorlik qarzlari tahlilining mazmuni, ularni tahiil
qilish maqsadi va vazifalari
Debitorlik va kreditorlik qarzlarini doimiy tahiil etish to'lovlar 
intizomini mustahkamlash, muddati o 4tkazib yuborilgan debitorlik va 
kreditorlik qarzlarni qisqartirish bo‘yicha chora-tadbirlami amalga 
oshirish, xo‘jalik yurituvchi subyektlar o'rtasidagi toMovlar va hisob- 
kitoblar tizimini takomillashtirish, byudjetga hamda davlat maqsadli 
fondlariga soliqlar va majburiy toMovlarning ocz vaqtida tushishini 
ta’minlash, byudjetga hamda davlat maqsadli fondlariga qarzlarni 
qisqartirish va ular vujudga kelishining oldini olish imkoni, qarzdorlikni 
maqsadli boshqarish imkonini beradi.
Debitorlik va kreditorlik majburiyatlarini (qarzlarini) tahiil etish 
orqali iqtisodiyotning turli bo‘g‘inlarida, sektorlarida hisob-kitoblar 
mexanizmini takomillashtirish hamda barcha xo'jalik yurituvchi 
subyektlar hamda bank va moliya muassasalari tomonidan to io v
intizomi va hisob-kitoblarning o‘z vaqtida o‘tkazilishini ta’minlash, 
soliqlar va majburiy toMovlarning to ‘liq toUanishi masalalari bo‘yicha
437

---

amaldagi qonun hujjatlari normalariga qat’iy rioya etilishi ustidan 
ta’sirchan nazoratni yoMga qo'yish imkoni tugiladi.
X o‘jaIik yurituvchi subyektlarning debitorlik va kreditorlik qarzlari 
holatini tahiil qilish, korxonalar va tashkilotlaming muddati o‘tkazib 
yuborilgan qarzlari taqqoslanishini muntazam ravishda tashkil etish 
hamda ulami qisqartirish bo'yicha ta’sirchan chora-tadbirlami ko‘rishda 
subyektlarning rolini, e ’tiborini oshirishni talab etadi.
Xo'jalik yurituvchi subyektlar tomonidan muddati o'tkazib 
yuborilgan debitorlik qarzlaming vujudga kelishiga yo‘l qo4ymaslik, 
aylanma mablag‘lardan oqilona foydalanish, ulaming saqlanishini va o ‘z 
vaqtida to cldirilishini ta’minlash bo‘yicha mas’ulligini oshirib borish, 
o ‘z navbatida makroiqtisodiy ko‘rsatkichlami ham yaxshilashga imkon 
beradi. Bu esa o‘z navbatida ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishning zaruriy 
sharti hisoblanadi.
Debitor va kreditor qarzdorlik bilan ishlash bir muncha murakkab 
jarayon. Negaki, ulaming ikkinchi tomonga bog‘langanligi doimo ham 
manfaatli yechimlar chiqarishga imkon bermaydi. Bu borada analitiklar 
nimalarga ahamiyat qaratishi lozim:
Birinchi navbatda analitiklar korxonaning moliyaviy-iqtisodiy 
holatini 
monitoring 
qilishi, 
moliyaviy 
aktivlar 
va 
passivlami 
inventarizatsiyalashni amalga oshirishi lozim. Avvalo, navbatda qarz 
mavjudligi, uning miqdori, asosi va uni yuzaga kelish muddatlari dalilini
4
aniqlashi lozim.
Ikkinchidan 
vujudga 
kelgan 
qarzlarni 
so'ndirish 
bo‘yicha 
yondashuvni tanlab olish lozim. Qonunchilik m e’yorlari kreditorga o cz 
ixtiyoriga ko‘ra sudgacha hal qilish tusidagi choralami ko‘rishga, sud 
instansiyalariga sud buyrug'ini berish to‘g 4risidagi ariza bilan yoki 
qarzni undirish to'g^isida da’vo arizasi bilan bevosita murojaat qilishni 
tanlash imkoniyatini ham ko‘zda tutadi.
Uchinchidan 
qarzni 
undirishning 
tanlangan 
strategiyasiga 
(talabnomani qarzdorga yuborish, sudga murojaat qilish uchun 
hujjatlami tayyorlash, majburiy ijro etish uchun ijro varaqasini berish va 
h.k.) muvofiq amalga oshiriladigan qarzni so'ndirishga qaratilgan aniq
438

---

harakatlami amalga oshirish orqali mavjud chigallikni hal etish yoki uni 
yumshatish choralarini ko‘rish lozim .
Qonunchilik bilan belgilanishicha, vujudga kelgan paytdan boshlab 
90 kun o‘tgan debitorlik qarzi muddati o‘tib ketgan debitorlik qarzi deb 
tan olinadi. 
Korxonada buning mavjudligi 
uning mansabdor
39
shaxslariga 10 dan 15 EKIH miqdorida jarima solishga sabab b o ‘ladi.
Binobarin, 
muddati 
o4gan 
debitorlik 
qarzi 
korxona 
boshqaruvchilariga ko‘p muammolar keltirishi mumkin.
Qayd qilish lozimki, belgilangan muddatlarning o4ishi kontragent 
tomonidan bajarilishi kerak bo‘lgan paytdan boshlanadi. Binobarin, 
muammoni hal qilish uchun taraflar shartnomaviy majburiyatlarni 
bajarish 
muddatlarini 
uzaytirish 
uchun 
qo‘shimcha 
kelishuvni 
rasmiylashtirishlari Yetarli bo6ladi. Qarzdorga nisbatan birdaniga sud 
muhokamasi tashabbusi bilan chiqish va unga nisbatan majburiy undiruv 
choralarini qo‘llash umuman shart emas.
Yuzaga kelgan majburiyatlarni uzoq vaqt va zo‘r berib undirishga 
harakat qilishdan yoki bu harakatlaming befoyda deb tan olgan holda 
qarz majburiyatlarini bekor qilishdan ko4ra, uni vujudga kelishini oldini 
olgan maqbul hisoblanadi. Ya’ni qarzdorlik haqida ushbu qarzdorlikning 
yuzaga kelgandan key in emas, balki yuzaga kelgunga qadar qayg‘urgan 
maqbul hisoblanadi. Buning uchun nimalar qilish lozim. Avvalo 
kontragent bilan tegishli shartnomani rasmiylashtirish bosqichining 
o ‘zidayoq taraflar majburiyatlarining aniq miqdorlari va majburiyatlarni 
ta’minlash choralarini ko4zda tutgan holda amalga oshirish mumkin. Bu 
shartlar qarzdorlik vujudga kelgan taqdirda uni so‘ndirishning 
qo'shimcha kafolati bo4ladi.
Debitorlar 
va 
kreditorlar 
bizning 
strategik 
hamkorlarimiz 
hisoblanadi. 
Ularga nisbatan 
muomalada 
qonuniy 
va 
ijtimoiy
37
https://www.norma.uz'biznirm sharhlardebitorlik qarzi undirish mumkin emas kechib vuborilsin