Toshkent moliya instituti m. Y. Raximov, N. N. Kalandarova

8.2. Debitorlik va kreditorlik qarzlarining shakllanishi
Debitorlik va kreditorlik qarzlarini tahiil 
etishda ularning 
shakllanishiga, qarzdorlikning o 4zgarishiga, qarzdorlikning muddati 
o'tgan, uzaytirilgan qismiga muhim e ’tibomi qaratish lozim.
Debitorlik va kreditorlik qarzlarining katta summada shakllanishi 
korxona mablag4larining immobilizatsiyasi, oborotdan chiqib ketishiga,
443

---

likvidlikning tushishiga, moliyaviy ahvolning qiyinlashishiga sabab 
boiadi. 
Muddati 
o ‘tgan, 
uzaytirilgan debitorlik va kreditorlik 
qarzdorligi ayniqsa salbiy oqibatlarga olib kelishi mumkin.
Debitorlik va kreditorlik majburiyatlari o‘zaro hisob-kitoblarda 
mahsulot (tovarlar, ish va xizmat)lami sotilgan qatorga kiritish va ular 
bo‘yicha toiovlam ing amalga oshirishning turli hisobot sanalariga 
tushishidan 
ro‘y 
beradi. 
Agarda 
kelishilgan 
muddatlar 
yoki 
qonunchilikda belgilangan muddatlar oshib ketmasa, ulaming yuzaga 
kelishi hech qanday salbiy oqibatlar olib kelmaydi.
Korxonada debitorlik va kreditorlik qarzlarining bitta korxonada 
yuzaga 
kelishi 
faqat 
uning 
o 4zigagina 
jarayonlami 
murakkablashtirmaydi, balki qarshi tomonlar bilan bogiangan butun bir 
tizimdagi holatni ham izdan chiqishiga olib keladi.
Debitorlik va kreditorlik qarzlarini haqiqiy miqdorini bilish uchun 
ularni inventarizatsiyalash zarur. Inventarizatsiya natijalari bo‘yicha 
o ‘zaro 
hisob-kitoblar 
saldosini 
tasdiqlaydigan 
solishtirish 
dalolatnomalari yoki xatlar bilan rasmiylashtiriladi.
O ikazilgan inventarizatsiyalar soni va natijalari, shuningdek, ularni 
o ‘tkazmaslik sabablari yillik moliyaviy hisobotga ilova qilinadigan 
tushuntirish xatida aks ettirilishi kerak.41
“Moliyaviy hisobot shakllari va ulami toidirish bo‘yicha qoidalami 
tasdiqlash to‘g‘risida”gi 0 ‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligining 
buyrugiga ko6ra buxgalteriya balansida debitorlik va kreditorlik 
majburiyatlari tarkibining quyidagi qatorlari tarkiblanadi.42
4 1 
4~~*