Toshkent moliya instituti f. T. Bazarova

 

 

10.4. Narx strategiyalari  

  

Taktik  –  operativ  vositalarni  qo‘llashni  muvofiqlashtirish  va  uning 

bozorda  harakatlanishini  iloji  boricha  oshirish  uchun  korxonaning 

strategik  maqsadlariga  amal  qilish  kerak.  Shuning  uchun  narx  siyosati 

strategik asosga ehtiyoj sezadi.  

Narx belgilashda turli strategiyalardan foydalanish mumkin:  

---

 

293 

 

 

 

1.

 

Xarajatlarga  asoslangan  strategiya.  Bunda  tovar  narxini 

belgilash  uchun  ishlab  chiqarish  xarajatlari,  muomala  sarflari  va 

qo‘shimcha xarajatlarga mo‘ljallangan foyda qo‘shiladi.   

2.

 

Talabga asoslangan strategiya. Bunda iste’molchilar xohish va 

istaklari tahlil qilinib, unga mos narx belgilanadi.   

3.

 

Raqobatga  asoslangan  strategiya.  Bunda  raqibning  tovaridan 

o‘z  tovarining  afzallik  tomonlari,  servis  va  raqobat  muhiti  e’tiborga 

olinib, tovarga yuqori yoki past narx belgilash mumkin.  

Narx  belgilash  strategiyasini  ishlab  chiqishning  besh  bosqichi 

mavjud:  

-

 

narx belgilash maqsadlarini shakllantirish;  

-

 

narx belgilashning umumiy siyosati;  

-

 

narx belgilash strategiyasining o‘zi;  

-

 

narx  belgilash  strategiyasini  amalga  oshirish;  -  narxlarni 

moslashtirish.  

Shunday  qilib,  narx  siyosatini  kiritish,  narx  belgilash  strategiyasini 

ishlab chiqish va ularni amalda qo‘llash uchun bozordagi vaziyatni yaxshi 

o‘rganish, mas’ul shaxslarning saviyasi va oldindan ko‘ra bilish qobiliyati 

muhim rol o‘ynaydi.  

Korxonada, har bir aniq holatlarda eng yaxshi tarzda ishlab chiqarish 

va  bozor  sharoitlarining  o‘ziga  xosligiga  mos  keluvchi  va  shu  tufayli 

narxga  oid  siyosatning  yuqori  samaradorligini  ta’minlovchi  “Narx” 

konsepsiyasini ishlab chiqish uchun foydalanilishi mumkin bo‘lgan savdo 

imkoniyatlari mavjud bo‘ladi.  

Strategiyalar  prinsipial  va  uzoq  muddatli  xarakterga  ega.  Shuning 

uchun narx strategiyalari, uning vositasida narx aksiyalari uzoq muddatli 

narxga doir muvaffaqiyatga yo‘nalishi mumkin bo‘lgan “Maqsad” narxga 

oid  strategik  konsepsiyaga  ega.  Strategik  qiymatlar  quyidagilarga  ega: 

narxga oid axloq (narx axloqi), (ya’ni halol narxga oid muomala prinsipi), 

narxni hal qilishning vaqtinchalik gorizontlari (qisqa yoki uzoq muddatli 

narxga  oid  maqsadlar  ustuvorligi),  turli  xil  manfaat  –  qiziqishlarni 

e’tiborga  olish  (masalan,  sotib  oluvchilar  (xaridorlar)  yoki  aksionerlar 

qiziqishlari  (manfaatlari)  ustuvorligi.  Buning  ustiga  narx  qo‘yish 

qarorlaridagi katta noaniqliklar riskka chidash ahamiyatiga ega. Masalan, 

raqobatchilar  bilan  narx  urushi  o‘tkaza  borib,  korxonaning  o‘sishiga 

erishish mumkinligini prinsipial jihatdan aniqlash kerak.  

---

 

294 

 

 

 

Narxga oid strategiyalarni loyihalash uchun oqilona dastlabki punkt 

—  strategik  uchburchak:  korxonalar  –  xaridorlar  –  raqobatchilar 

hisoblanadi.  Korxonalar  bu  uchburchakda  xaridorlar  va  raqobatchilar 

bilan  mustahkam  aloqada  bo‘ladilar,  binobarin,  bu  aloqa  mahsulot 

qiymati va so‘raladigan narx bilan bog‘liq bo‘ladi. Iste’molchilar foydasi 

–  bir  tomondan,  o‘zida  takliflar  natijaviyligi  orasidagi  farqni,  boshqa 

tomondan,  to‘lanadigan  narx  farqini  aks  ettiradigan  miqdordir. 

“Iste’molchilar  foydasi”  konsepsiyasida  gap  “narx-sifat”  nisbatiga  teng 

bo‘lmagan  “narx-natijaviylik”  nisbati  haqida  ketmoqda.  Taklifning 

natijaviyligi  birinchi  navbatda,  mahsulot  va  assortiment  (tur)lar 

natijaviyligi bilan belgilanadi. Narx natijaviyligi narxning tiniqligi ochiq-

ravshanligi,  narx  xavfsizligi,  narxning  qadr-qiymati,  shuningdek,  narx 

hissiyotlari, 

masalan, 

narxdan 

faxrlanish, 

narx 

nufuzi, 

narx 

qo‘zg‘atuvchanligining  yo‘qligi  kabilar  bilan  belgilanadi.  Ular  noyob 

narx  takliflarini  ishlab  chiqish  uchun  foydalanilishi  mumkin.  Ular 

ko‘pincha ma’lum servis ishlari bilan bog‘liq, masalan, narxga oid yaxshi 

maslahat,  narxning  aniq,  tushunarli  markirovkasi  (ifodalanishi),  qulay 

ta’mirlashga xizmat ko‘rsatish.  

“Iste’molchilar foydasi”ning tanlangan konsepsiyasida muvaffaqiyat 

uchun hal qiluvchi iste’molchilarga korxona tomonidan bu foyda haqida 

axborot berilganligidir. Konsepsiyaning keyingi muvaffaqiyatlari belgisi 

uning  korxonaning  ma’lum  salohiyatini  ko‘zda  tutuvchi  originalligidir. 

“Iste’molchilar  foydasi”  konsepsiyasi  qanchalik  innovatsion  va 

takrorlanmas  bo‘lsa,  u  e’tiborni  shunchalik  ko‘p    jalb  qiladi  va  pozitiv 

imijga  erishish  shunchalik  oson  bo‘ladi.  Iste’molchilar  foydasi 

konsepsiyasi  hamma  iste’molchilik  istaklarini  bir  vaqtda  hisobga 

ololmaganligi  bois  u  ko‘pchilik  hollarda  xaridorlarni  segmentlashni 

qamrab oladi (narxga oid segmentlash).  

Raqobatchilar  bilan  raqobat  agar  “narx-natijaviylik”  foydasi 

raqobatchilar ega bo‘lmagan va korxonani noyob narxga oid taklif bilan 

ta’minlaydigan  strategik  muvaffaqiyatli  potensialda  to‘xtagan  bo‘lsa, 

uzoq vaqt chidashi mumkin. Bunga masalan, qulay narx imiji yoki yuqori 

narxga  oid  ishonch  kiradi.  Bunday  foyda  “Narx-natijaviylik”ni  narxga 

nisbatan  qanchalik  tajovuzkor  yoki  osoyishta  bo‘lishiga  qarab  korxona 

ham  narxlarga  nisbatan  o‘zini  shunday  tutadi.  Bularning  hammasi 

“Raqobat”  strategiyasida  umumlashadi.  Bu  konsepsiya  raqobatchilarga 

nisbatan  o‘ziga  xos  narxga  oid  pozitsiyalanishni,  ularning  narx 

---

 

295 

 

 

 

o‘zgarishiga  reaksiyasini  (narx  bo‘yicha  yetakchilik),  narxga  oid 

raqobatchilikda strategik hujum va himoyani tasvirlaydi.  

Narxga  oid  strategiyalar  yaxlit  konsepsiyalar  hisoblanadi,  shuning 

uchun optimal “Mix”ga qanday qaralsa, hamma ehtimoliy vositalarning 

(“Narx” konsepsiyasi) sinergetik o‘zaro aloqalariga ham shunday e’tibor 

qaratilmog‘i  zarur.  “Narx”  strategik  konsepsiyasining  strukturasi 

taktikoperativ aksiyalar va ularning “Iste’molchilar foydasi”, “Raqobat” 

narxga  oid  strategik  konsepsiyani,  shuningdek,  strategik  maqsadlar 

tizimini o‘zida aks ettiradi. Buning oqibatida nafaqat iqtisodiy samaralar 

va  ta’sif  kuchayadi,  shuningdek,  raqobatda  mahsulot  (korxona)ni 

namoyish qilish ham yaxshilanadi.   

Bayon qilingan narx strategiyalarida gap hamisha strategik jihatlarga 

ega bo‘luvchi taktik-operativ aksiyalarning prinsipial yo‘nalishlari haqida 

ketmoqda.  Masalan,  narxni  belgilashda  taklif  qilinayotgan  mahsulotni 

“narx-natijaviylik”  raqobat  maydonida  prinsipial  namoyish  qilish, 

narxlarni differensiyalashda esa – narx defferensiatsiyasining kengligi va 

chuqurligi,  narxlar  o‘zgarganda  –  o‘zgarish  variantlari  (uzoq  muddatli 

past narx yoki narx aksiyasi), narx liniyalari siyosatida – narxning mavjud 

va  potensial  unumdorlik  (mahsulot)  dasturi  haqidagi  masalalar  hal 

qilinmog‘i lozim. Qarorlarning hammasi strategik xarakterga ega.  

Narx strategiyalari – bu korxona tomonidan narx belgilashga nisbatan 

qo‘yilgan maqsadga erishish uchun takliflar chizig‘i.  

Narx  strategiyalari  bu  turli  xil,  ko‘plab  ehtimoliy  bozor  va  ishlab 

chiqarish  vaziyatlarida  ishlayotgan  korxonalar  tovar  va  uning  narxi 

yordamida erishmoqchi bo‘lgan maqsadlar bilan izohlanadi.