Toshkent moliya instituti f. T. Bazarova

 

 

Narxning  ishonchliligi

  tushunchasi  xaridorni  mahsulot  narxini 

kutgan darajada, ya’ni xarid qobilyatiga mos ravishda bo‘lishini bildiradi. 

Narxlarning  doimiyligi,  oldindan  kelishilgan  holda  belgilanishi  (katta 

---

 

291 

 

 

 

bitimlar  uchun),  sarf–xarajatlarni  ortiqcha  qilib  yuborib,  narxni 

ko‘tarishdan qochish xaridorni narxga bo‘lgan ishonchini oshiradi. 

Narx 

belgilashda haqqoniylikning 

ikki jihati mavjud.

 

 

• 

Xaridorning «narx – qimmatlilik, naflilik» nisbatidan qoniqishi.  

• 

Tovarning real bahosi bilan uning ijtimoiy tan olinganligi.  

Narxdagi  haqqoniylik  qoidalariga  rioya  qilish,  sotuvchi  tomonidan 

xaridorni  aldashga  yo‘l  qo‘ymaslik  iste’molchining  narxdan  qoniqish 

darajasini oshiradi.  

Bank  xizmatlaridagi  foiz  stavkalarining  haddan  tashqari  oshirilishi, 

kredit  to‘lash  muddatini  qisqartirib,  foizini  oshirish,  maishiy  xizmat 

turlariga  narxning  yuqori  belgilanishi  iste’molchilarda  narxga 

ishonmaslik  hissini  uyg‘otib,  ular  xizmatidan  boshqa  foydalanmaslikka 

undaydi.  

Iste’molchilarning  narxdan  qoniqishini  baholash  juda  murakkab 

jarayon. Iste’molchi o‘z xarid qobiliyatini qoniqtiradigan va o‘z iste’mol 

ehtiyojlari uchun zarur bo‘lgan tovarlarni olish imkoniyatiga ega bo‘lsa, 

unda narxdan u yoki bu darajada qoniqish hosil bo‘ladi.  

Xarid  jarayonida  tavakkalchilikka  yo‘l  qo‘yish,  qaror  qabul  qilish 

xaridorni xarid qilish, qilmasligini qiyinlashtiradi.  

Narxdan  qoniqish  darajasini  o‘lchash  uchun  belgi  va  umumiy 

darajada bir necha ko‘p o‘lchovli shkalalardan foydalanish mumkin.  

Alohida narx belgilarining nisbiy muhimligi regression tahlil orqali 

aniqlanadi.  Bunda  umumiy  narxdan  qoniqish  o‘zgaruvchan  kattalik 

bo‘lib, belgilardan qoniqish o‘zgarmas kattalik bo‘ladi. Har qanday tovar 

belgilarining  (qismlari)  alohida  naflilik  darajasi,  ularning  qimmatini, 

narxni  mos  yoki  mos  emasligini  ko‘rsatadi.  Masalan,  maishiy  texnika 

buyumining  ko‘p  funksiyalardan  iboratligi,  ekspluatatsiya  qilishning 

osonligi, elektr energiyasini kam sarflashi, ta’mirlash uchun kafolatning 

mavjudligi  va  hokazolar  iste’molchining  tovar  narxidan  qoniqqanligini 

bildiradi.  

Narxdan  qoniqish  menejmenti  uchun  yuqorida  sanab  o‘tilgan  juda 

ko‘p  axborotlar  zarur  bo‘lib,  maqsadli  marketing  chora  tadbirlari  ham 

o‘zaro bir -biriga chambarchas bog‘liq jarayonlar hisoblanadi.  

Narxdan  qoniqishni  o‘rganish  birlamchi  axborot  manbayi  bo‘lib, 

iste’molchilarni  so‘rovnoma  qilish  hisoblanadi.  So‘rovnoma  tovarning 

---

 

292 

 

 

 

har bir belgisi (qismi) bo‘yicha savollar, narxi, foydaliliga, nafi va boshqa 

ko‘rsatkichlarni o‘z ichiga olgan bo‘lishi kerak.  

Ko‘p  hollarda,  yangi  tovar  chiqarilishi  oldidan  so‘rovnomalar 

o‘tkazilib,  xaridorlar  qanday  narxda  tovarni  sotib  olishlari  mumkinligi 

aniqlanadi.  Natijalarga  qarab  yangi  tovarga  defferensial    yondashib 

narxlar belgilanadi.  

Xulosa qilib, shuni aytish mumkinki, bozor sharoitida tovar narxini 

belgilash ko‘p omillarga bog‘liq. Xaridorning tovar narxidan qoniqishi, 

narxning uning naflilik darajasiga mosligi eng asosiy mezoni hisoblanadi.  

Tovar  hayotiylik  davrining  turli  bosqichlarida  uning  narxini  ham 

o‘zgartirish, iste’molchilarda talabni saqlab qolish, shu tovar hayotiylik 

davrini  uzaytirishi  mumkin.  Narx  siyosatidagi  turli  chora-tadbirlar 

xaridorning  narxdan  qoniqish  darajasini  oshiradi.  Raqobat  mavjud 

bo‘lgan joyda iste’molchini o‘z xaridoriga aylantirish har bir sotuvchining 

maqsadi bo‘lib, u iloji boricha uni nafaqat bir marotabali xaridor, balki 

doimiy mijozga aylanishini xohlaydi.  

Tovar hayotiylik davrining birinchi bosqichida yuqori narx belgilab, 

«qaymog‘ini  olish»  strategiyasini  qo‘llasa,  4  –  talabning  pasayishi 

bosqichida rag‘batlantiruvchi strategiyalarni qo‘llash maqsadga muvofiq 

bo‘ladi.  Iste’molchini  rag‘batlantirish,  sotuv  jarayonini  faollashtirish, 

narxlarga  nisbatan  xaridorda  ishonch  va  qiziqishni  uyg‘otish  uchun 

chegirmalar,  imtiyozli  sotuvlar,  sovg‘alar  berish,  aksiyalar,  lotareyalar 

o‘ynash juda samarali bo‘ladi.  

Kuchli  raqobat  sharoitida  iste’molchini  xaridorga,  doimiy  mijozga 

aylantirish sotuvchidan juda ko‘p faollikni, «Iste’molchi shoh» shioriga 

mos holda savdo faoliyatini yuritishni talab qiladi.