Toshkent moliya instituti f. T. Bazarova

Nazorat uchun savollar 

 

 

 

1.

 

Baho nima?  

2.

 

Bozor iqtisodiyoti sharoitida qanday narxlar mavjud?  

3.

 

Erkin narx deganda nimani tushunasiz?  

4.

 

Narxga ta’sir etuvchi omillarni sanab bering.  

5.

 

Narx strategiyalarini tushuntiring.  

 

---

 

302 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

XI bob. SOTISH SIYOSATI  

  

11.1.Tovarlarni tarqatish tarmoqlari xususiyatlari va ularning 

tuzilishi  

 

 

 

Tovar  ishlab  chiqarilib  unga  narx  belgilangach,  tadbirkor  uni 

tarqatish yoki iste’molchilarga yetkazishga harakat qilishi kerak. Shu bois 

marketing kompleksi tizimida savdo siyosati (o‘tkazish, yetkazib berish, 

sotish) alohida o‘rinni egallaydi.  

Savdo  tizimi  –  tashkilot  mahsulotini  maqsadli  iste’molchilar  xarid 

qilishi uchun yengil bo‘ladigan holga keltirishga yo‘naltirilgan faoliyatini 

tavsiflovchi marketing kompleksi elementidir.  

Savdo–mahsulotning  korxonadan  chiqqandan  keyingi  bajariladigan 

hamma  tadbirlar  kompleksini:  mahsulotni  ishlab  chiqaruvchidan 

iste’molchiga  yetkazib  berishning  optimal  tizimini  tanlash,  uning 

transportirovkasi, omborga joylashtirilishi, saqlanishi, ulgurji va chakana 

savdo bo‘g‘inlariga yuborilishi, sotishdan oldin ishlov berish va tovarning 

xususiy sotilishi, shuningdek, sotuvdan keyingi (servis) iste’molchilarga 

xizmat  ko‘rsatilishini  o‘z  ichiga  oladi.  Savdo  (o‘tkazish)  va  sotish 

tushunchalarining  qanchalik  mosligi  ana  shunda  ko‘rinadi.  Savdo 

(o‘tkazish) o‘zida jarayonlarning butun bir tizimini aks ettiradi, sotish esa 

uni yakunlaydi.  

Savdo  tizimi  o‘z  faoliyatini  ifodalashi  uchun  o‘ziga  xos  bo‘lgan 

tushuncha ishlab chiqiladi. Ulardan ayrimlariga to‘xtalamiz.  

Mahsulotni 

iste’molchiga 

yetkazishgacha 

bo‘lgan 

asosiy 

masalalardan biri savdo kanallarini tanlash hisoblanadi.  

Savdo  kanali  orqali  ishlab  chiqarish  tashkilotlaridan  tovar 

iste’molchilarga  yetkazilib,  individual    iste’mol  qilish  yoki  foydalanish 

imkoniyati  amalga  oshiriladi,  ya’ni  bu  tovarlarni  ishlab  chiqaruvchidan 

iste’molchi tomon harakatlanuvchi yo‘li.  

---

 

303 

 

 

 

Sotuv  kanali  –bu  ishlab  chiqaruvchidan  iste’molchiga  tovar  yetib 

borishini  ta’minlashda  ishtirok  etuvchi  tashkilot.  Sotuv  kanali  alohida 

olinganda quyidagilar bilan asoslanadi:

 

 

• 

mahsulotlarni 

tarqatishda 

moliyaviy 

xarajatlarni 

qisqartirish;  

• 

xarajatlarni qisqartirish hisobiga ishlab chiqarishni rivoj- 

lantirish;  

• 

tovar sotuvini samarali yo‘llar bilan tashkil etish;  

• 

sotuv hajmlarining oshishi, maqsadli bozorlarga tovarni 

yetkazish.  

Savdo  kanallarini  ularni  tashkil  etuvchi  darajalar  soni  bo‘yicha 

tavsiflash mumkin.  

Vositachilar  darajasi  –  tovarning  yaqinlashuvi  va  unga  oxirgi 

xaridorning mulk egasi huquqi bo‘yicha ma’lum ishlarni bajaruvchi har 

qanday vositachi.  

Mustaqil  darajalar  soni  savdo  kanali  vositasi  uzunligini  belgilaydi. 

Belgilangan  ishni  ishlab  chiqaruvchining  o‘zi  va  oxirgi  iste’molchi 

bajargani uchun ular ham istalgan vosita tarkibiga kiradilar.  Uzunligiga 

bog‘liq holda savdo kanallari (vositalari)ning quyidagi turlari farqlanadi.  

Eng soddasi nol darajali kanal (vosita) hisoblanadi. U tovarni bevosita 

iste’molchilarga sotuvchi ishlab chiqaruvchidan tashkil topadi.