Toshkent moliya instituti f. T. Bazarova

jarayoni 

 

  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Korxona bo‘yicha umumiy 

 

rejalashtirish 

 

Marketingni  

 

strategik  

 

re

 

j

 

alashtirish

 

Mahsulot ishlab 

 

chiqarishni rejalashtirish 

 

Moliyaviy 

 

 rejalashtirish 

 

Marketingning  

 

strategik rejasi 

 

Sotish rejasi 

 

Reklamalarni chop 

 

 etish rejasi 

 

---

 

139 

 

 

 

Savdo korxonasi va marketing strategiyasi darajasidagi rejalashtirish 

jarayoni 6.2-rasmda berilgan.  

  

 

  

6.3-rasm. Korxona (firma)ning marketing faoliyati jarayoni 

 

 

 

Strategik  rejalashtirish  jarayonida  raqobatdoshlik  tahlili,  firmaning 

kuchli va kuchsiz tomonlari, firma uchun bozor mavqeyi tahlili, obro‘li 

raqobatchilar  tahlili,  sotish  tizimiga  yorib  kirish  tahlili,  shuningdek 

kommunikatsiya dasturi tahlil qilinadi. Agar firma maqsadi tovarni ishlab 

chiqarishni kengaytirish strategiyasiga mos kelsa, unda keyingi strategik 

Bozor imkoniyatlarining tahlili 

 

Marketing 

 

tadqiqotlari 

 

Marketing 

 

axboroti 

 

Marketing muhiti 

 

Bozor:  

 

ulgurji, chakana 

 

Maqsadli bozorlarni tanlab olish 

 

Talabni, 

 

xaridorlarni, 

 

raqobatni 

 

o‘rganish 

 

Bozorlarni 

 

segmentlash 

 

Segmentlarni 

 

ajratish 

 

Bozorni 

 

segmentlash 

 

Marketing majmuyini ishlab chiqish 

 

Tovarni ishlab 

 

chiqarish 

 

Marketing tizimini to‘ldiradigan majmua 

 

Narxni 

 

shakllantirish 

 

Taqsimot tizimi 

 

Kommunikatsion 

 

siljitish 

 

Marketing 

 

axboroti tizimi 

 

Rejalashtirish 

 

tizimi 

 

Marketing 

 

nazorati tizimi 

 

Tashkiliy 

 

tuzulishi 

 

---

 

140 

 

 

 

yo‘llar bo‘lishi mumkin: segmentlar uchun yangi tovarlarni yaratish, jami 

bozorlarni  qamrab  olish  uchun  markalar  sonini  uzluksiz  o‘stirish, 

qo‘shimcha tovarlar ishlab chiqarish imkoniyatlarini egallash va h.k.  

 

  

  

  

  

  

  

  

  

  

  

  

  

  

  

  

  

  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Ishlab chiqarish salohiyati 

 

Marketing 

 

-

 

Marketing rejalari va dasturlari. 

 

-

 

Bozor,tovar,sotuv kanallari tadqiqoti. 

 

-

 

Sotuvni rag‘batlantirish va reklama. 

 

-

 

Narxlar va narxni shakllantirish. 

 

-

 

Ко

 

mmunikatsiya aloqalari va axborot. 

 

-

 

Ма

 

rketing budjeti va uni bajarish. 

 

Ta

 

q

 

simot va sotuv

 

-

 

Transport imkoniyatlari va xarajatlarini boshqarish. 

 

-

 

Ombor xo’jaligi holati. 

 

-

 

Zaxiralar darajasi ularning joylashuvi hamda aylanishi. 

 

-

 

Tovarlarni qayta ishlash, qadoqlash imkoniyatlari. 

 

Sotuv hududlari(ayrim tovarlar sotish bo’yicha, xaridorlar turi sotuv 

 

-

 

kanallari va vositachilar bo’yicha). 

 

-

 

Moliyaviy barqarorlik va to’lov qobiliyati. 

 

-

 

Foydalilik va rentabellik (tovarlar, segmentlar, hududlar, sotuv kanallar, 

 

vositachilar bo‘yicha). 

 

-

 

O’zining va qarzga olingan mablag’lari, ularning nisbati. 

 

Boshqaruvni tashkil etish va tashkiliy tuzilishi 

 

Tashkil etish va boshqaruv tizimi. 

 

-

 

Personalning malaka darajasi, uning tuzilishi. 

 

-

 

Mehnat unumdorligi. 

 

-

 

Ishchi kuchi qiymati, kadrlar qo’nimsizligi. 

 

-

 

-

 

Menejment darajasi. 

 

-

 

Korxona (firma) madaniyati. 

 

 

 

 

 

Korxona- 

 

ning 

 

imkoni-

 

yatlarini 

 

o‘rganish 

 

-

 

Ishlab chiqarish hajmi, tuzulishi, dinamikasi. 

 

-

 

Mahsulot assortimenti, uning kengligi va chuqurligi. 

 

-

 

Mahsulotni raqobatbardoshligi. 

 

-

 

Xomashyo va materiallar bilan ta’minlanganligi. 

 

-

 

Asbob-uskuna narxi va uning ishlatish darajasi. 

 

-

 

Ishlab chiqarishning ekologik darajasi. 

 

 

 

---

 

141 

 

 

 

 

 

 

 

6.4-rasm. Korxonaning ishlab chiqarish va bozor imkoniyatlarini baholash 

 

 

 

Agar  firmaning  maqsadi  bozorni  strategik  rivojlanishini  amalga 

oshira  borib  sotish  hajmini  o‘stirishga  yo‘naltirilgan  bo‘lsa,  quyidagi 

strategik  yo‘llarni  ko‘rib  o‘tishi  mumkin:  sotish  joylarini  kengaytirish, 

potensial mijozlar sonini o‘stirib sotish, intensivligini oshirish.  

  

6.3.

 

Marketing strategiyalarini bozordagi real sharoit bilan 

taqqoslash tahlili  

  

Talab bilan bog‘liq tashqi marketing strategiyasida bozordagi vaziyat 

talab tavsifini yoki kompaniyaning ular bilan mos holda o‘zgartirishga 

yo‘naltirilgan strategiyalar qabul qilishini talab etadi.  

Agar  bozorda  salbiy  talab  mavjud  bo‘lsa  (bozor  firma  taklifini  rad 

etadi),  konversion  marketing  strategiyasi  talab  etiladi.  Strategiyalarning 

maqsadi  –  tovarlarni  olib  kirish  va  sotish,  ushbu  kompaniyaning  tovari 

salbiy  qabul  qilinganda  uni  ijobiyga  aylantirish  uchun  qulay  sharoitlar 

yaratishdan iborat.   

Tovar qiymatga ega emas, deb qabul qilinsa yoki bozor yangilikning 

paydo 

bo‘lishiga 

umuman 

tayyor 

bo‘lmasa, 

stimullovchi 

(rag‘batlantiruvchi) marketing talab qilinadi.   

Potensial talab vaziyatida, ya’ni marketing tadqiqotlari jarayonida bu 

vaziyat  aniqlansa,  bozorda  hali  paydo  bo‘lmagan  yana  bir  tovar  uchun 

talabni shakllantirish kerak. Kompaniya rivojlanayotgan               marketing 

strategiyasini tanlaydi va talabni shakllantirish va uni potensialdan realga 

aylantirish  uchun  marketingning  mos  keluvchi  kompleksini  ishlab 

chiqadi. Bunday strategiya, masalan, mobil aloqaga talabni shakllantirish 

uchun foydalanilgan.  

Agar  talabning  tushib  ketayotgani  kuzatilsa,  talabning  tushish 

sababiga bog‘liq bo‘lgan remarketing strategiyasidan foydalaniladi. Shu 

bois, amaliy harakat diapazoni tovar, narx, savdo yoki kommunikatsion 

siyosatga, yangi bozorlarni o‘zlashtirish yo‘li bilan tovarning hayot sikli 

uzaytirilgunga 

qadar  harakatlarga  o‘zgartirishlar  kiritish  bilan 

variatsiyalanishi (variantlarga ajratilishi) mumkin.  

---

 

142 

 

 

 

O‘zgaruvchan (doimiy bo‘lmagan, mavsumiy) talab sinxromarketing 

strategiyasi vositasi bilan tenglashtiriladi. Sinxromarketingning vazifasi – 

talabning  holatini  ishlab  chiqarish  imkoniyatlari  va  mahsulot  chiqarish 

ritmiga  (xizmatlar  taklifi)  mos  holga  keltirish.  Masalan,  muzqaymoqni 

qahvaxonalarga tarqatish yil davomida unga talab bo‘lishini ta’minlaydi. 

Ayrim  xizmatlarga  talabni  tenglashtirishda  iste’molchilarning  qulay 

tanlangan  motivatsiya  usullari  katta  rol  o‘ynashi  mumkin.  Agar  talab 

xaridorning odatlari va an’analari bilan bog‘liq bo‘lsa, uning xarakterini 

o‘zgartirish ancha qiyin.  

Agar  talab  taklifdan  birmuncha  yuqori  bo‘lsa  (haddan  ortiq  talab), 

ya’ni  u  kompaniya  ishlab  chiqarish  imkoniyatlariga  ko‘ra  qondirila 

olmaydi yoki tovarning bir xilligini saqlab qolish xohlanganda savdoning 

rag‘batlantirilishini to‘xtatilishini, narx oshmasligi, reklamalarning qayta 

ko‘rib chiqilishini ko‘zda tutuvchi demarketing strategiyasi talab qilinadi.  

Agar  talabning  holati  kompaniyani  to‘liq  qondirsa,  o‘zi  uchun 

optimal darajada bo‘ladi, bunda saqlab turuvchi marketing kerak bo‘ladi. 

Bu  strategiya  talabning  ushbu  darajasini  mikro  va  makromuhit 

o‘zgarishlariga  javoban  ham  saqlab  turuvchi  choralarni  o‘z  vaqtida 

qo‘llashni ko‘zda tutuvchi strategiyadir (talablarning o‘zgarishida, yangi 

raqobatchilar paydo bo‘lishida).  

Qarshi  (teskari)  harakat  qiluvchi  marketing  strategiyasi  irratsional 

(butun  son  bilan  ham,  kasr  son  bilan  ham  hisoblab  bo‘lmaydigan) 

talabning  pasayishiga  yoki  unga  qarshi  harakatlanishiga  yo‘naltirilgan 

(masalan,  sigaretga,  spirtli  ichimliklarga  talab).  Bu  holatda  firmaning 

kommunikatsion  faoliyati  sog‘lik  uchun  zararli  yoki  jamiyat  uchun 

muvaffaqiyatli 

(oilalar) 

tovarlarni 

ko‘rsatishga 

yo‘naltirilgan. 

Shuningdek,  mahsulotni  inson  organizmiga  salbiy  ta’sir  etishini 

pasaytirish  maqsadida  ishlab  chiqarishni  modernizatsiyasi  ham 

o‘tkazilishi mumkin.  

Shunday qilib, firmaning tovar va bozor o‘rtasidagi balansini saqlab 

qolish zarurati aniq marketing maqsadlarini ilgari suradi va mos keluvchi 

marketing strategiyalarini talab qiladi.  

Marketing strategiyalari, aytib o‘tilganidek, ma’lum omillar ta’sirida 

shakllanadi.  Eng  avvalo,  marketing  strategiyasini  tanlash  rahbarlarning 

tashkilotning ichki muhiti haqida ham, tashqi muhiti haqida ham chuqur 

tasavvurga  ega  bo‘lishini  talab  qiladi.  Bunda  ichki  muhit  tashkilotning 

kuchli va kuchsiz tomonlarini ochish uchun, tashqi muhitni esa tashkilot 

---

 

143 

 

 

 

o‘z  marketing  maqsadlari  va  strategiyalarini  aniqlashda  hisobga  olishi 

kerak bo‘lgan imkoniyatlar va xavflarni oldini olish uchun o‘rganiladi.